نگاهی به باورهای عامیانه ایرانیان درباره یلدا

باورداشت‌های اقوام با توجه به شیوه زندگی برخاسته از عمق فکر و ذهن آن قوم است. مطالعه درباره این باورها به ما کمک می‌کند تا ببینیم کدام یک از این باورها حاوی دستوری بهداشتی، اخلاقی و انسانی است و مطالعه دقیق‌تر این باورها به ما می‌گوید حتی در افراطی‌ترین این باورها، رمز و رازی نهفته است که شاید به دلیل فلسفه وجودی آن‌ها، اکنون آن باور جزء خرافات به شمار می‌آوریم. آنچه امروز آن را خرافات و موهومات می‌دانیم جزئی از مسلمات و اعتقاد نیاکان ما بوده است این باورها طی زمان‌های دراز دگرگون شده و شکل‌های تحریف شده‌ای از آن به دست ما رسیده است و بیشتر آنها نیز برخاسته از فقدان دانش و بینش کافی مردمان گذشته و در پی ایجاد راهی برای آسان‌تر و بهتر کردن زندگی ایجاد شده است.

شب یلدا  یا شب چله که با ریشه نجومی خود در عقاید ایرانیان باستان جای دارد، از پس سال‌ها به یکی از مراسم‌های مهم و ریشه‌دار ایران تبدیل شده و خود را با پیوند با ویژگی‌های مدرن یعنی مصرف و نمایش تثبیت کرده است در این رابطه نگاهی به باورهای عامیانه ایرانیان درباره شب چله خالی از لطف نخواهد بود.

شب چله یا یلدا

ایرانیان معتقد بودند شب قوس یا شب یلدا دنبه قوچ کوهی از سرما آب می‌شود همچنین معتقد بودند شب چله اگر آسمان صاف و پرستاره باشد سال بعد میوه فراوان است، آنها اعتقاد داشتند یلدا باید هندوانه یا انار خورد تا طبع انسان گرم شود، در قدیم در شب یلدا ۴ برادر یا چهار دوست تا صبح به دور شهر می‌گشتند و معتقد بودند که در نزدیکی‌های صبح حضرت خضر (ع) را می‌بینند در امثال است که “سحری بلند شدم خضر ببینم گیر خرس افتادم.”

مهم‌ترین شب‌چره سفره تنقلات شب یلدا یا شب چله  (شب اول دی و آغاز زمستان) انار و هندوانه بوده است. ایرانیان معتقد بودند  شب اول چله بزرگ هر کس ارده خرما بخورد حرارتی خواهد شد و اگر هندوانه بخورد رطوبت در طبعش فراوان می‌شود.

خوردنی‌های یلدایی

انار خون را تصفیه و صورت را درخشان می‌کند، در مردان باعث بهبود وضعیت جنسی می‌شود به همین دلیل شب یلدا باید هندوانه یا انار خورد تا طبع انسان گرم شود. مزمزه آب پخته انار لثه را تقویت می‌کند تشنگی و ورم شکم و بدی و درهم ریختگی مزاج را رفع می‌کند خوردن ۵ گرم ساییده اناری که آن را در دست خشکانده باشند با آب گرم، کرم معده را می‌کشد. خوردن انار در شب چله را دورکننده تب و آزار گرمای تابستان، باعث دور ساختن آدمیزادگان از گزند جانوران و حشرات در تابستان و دور کردن ناخوشی‌ها و بیماری‌ها از تن در یک سال پنداشتند ایرانیان باستان با سوزاندن شاخه‌های هذانئپاتا(درخت انار) و پراکندن دود چوب‌های سوخته این گیاه در فضا دیوهای پنهانی را از خانم کاشانه می‌رانند و فضای زیست را پاک می‌ساختند مسلمانان دود شاخه‌های سوخته درخت انار را رماننده حشرات و گزندگان و نگه داشتن شاخه انار را گلیزاننده مار و کژدم از خانه و خوردن انار را رماننده شیطان از دل مومن و دورکننده وسوسه شیطانی از او نوشته‌اند.

خشک‌میوه مجموعه پسته، بادام، نخود، فندق، تخمه کدو و تخمه هندوانه تفت داده و نمک زده شده است. همچنین درباره آجیل مشکل‌گشا در دهخدا آمده است:” خشک میوه‌ها باشد که زنان به نذر بخشند برآمدن حاجتی را” آجیل از دیرباز به یکی از نمادهای فرهنگ ایرانی بدل گشته به صورتی که برخی از مراسم سنتی ایرانیان مانند نوروز و یلدا تنها با حضور آجیل مفهوم خود را پیدا می‌کند، امروز جایگاه آجیل میان ایرانیان از حضور در مراسم جشن و شادی فراتر رفته و بخشی از اعتقادات مذهبی آنها وارد شده است در بسیاری از مراسم مذهبی که معمولاً توسط زنان برپا می‌شود از نوع آجیل موسوم به آجیل مشکل‌گشا استفاده می‌شود که هرچند توسط هیچ مرجع مذهبی تایید نشده  اما مردم بر این باورند که می‌تواند آنها را در رفع مشکلاتشان یاری کند. در مثل است که” آجیل مشکل‌گشا هر مشکلی وا می‌کنه/هر عروسی در دل مادرشوهر جا می‌کنه.

برگرفته از کتاب “باورهای عامیانه ایرانیان” دکتر حسن ذوالفقاری

انتهای پیام