نوجوانانی با مشکلات مواجهه درست دارند که در محیط امن باشند

عباس جواهری پژوهشگر در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: نوجوانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین دوران زندگی انسان، با ویژگی‌های خاص خود، نه تنها برای نوجوانان بلکه برای والدین و متخصصان سلامت روان نیز چالش‌های قابل توجهی به همراه دارد. این دوره که همزمان با تحولات جسمانی، عاطفی و روانی است، به دلیل ویژگی‌های خاص خود، می‌تواند جذاب و یا چالش‌برانگیز باشد.

وی افزود: یکی از مسائل حیاتی در شرایط کنونی کشور ما، توجه به وضعیت و آینده نوجوانان است. این قشر از جامعه، به‌عنوان نیروی انسانی بالقوه، دارای پتانسیلی عظیم و فرصت‌های بی‌نظیری هستند که در صورت توجه صحیح، می‌توانند زمینه‌ساز تغییرات و پیشرفت‌های چشمگیر در آینده شوند. بر این اساس، تربیت صحیح و مراقبت از این نسل، نه تنها در سطح فردی بلکه در سطح اجتماعی نیز اهمیت به سزایی دارد. در صورتی که این فرصت‌ها از دست بروند، ممکن است به تهدیدهایی تبدیل شوند که آثار منفی آن در آینده‌ای نه‌چندان دور نمایان شود.

این‌پژوهشگر اندیشکده امید در ادامه گفت: با توجه به اهمیت این مسئله، ما به این فکر افتادیم تا کتابی با تمرکز بر مسائل نوجوانان و با استناد به مبانی نظری و کاربردهای آن تهیه کنیم. در دنیای پژوهش، مفهوم «کاربرد» می‌تواند معانی متعددی داشته باشد؛ بنابراین نخستین گام در انجام چنین پژوهشی، روشن کردن هدف و کارکرد آن است. هدف از انتشار این کتاب، ارائه تصویری جامع از پژوهش‌های صورت‌گرفته در زمینه نوجوانان در سال‌های اخیر است. در این راستا، کاربردهای مختلفی از این پژوهش‌ها می‌توان در نظر گرفت.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین کاربردهای این کتاب، کاربرد پژوهشی آن است. این پژوهش‌ها به‌عنوان نقشه راهی برای مطالعات آینده عمل می‌کنند. به عبارت دیگر، این پژوهش‌ها نشان‌دهنده خلأهای پژوهشی موجود در زمینه نوجوانان هستند و به ما کمک می‌کنند تا متوجه شویم که در کدام حوزه‌ها به تحقیقات بیشتر نیاز داریم. همچنین این کتاب می‌تواند نشان دهد که پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده‌اند، در کجاها ناکافی بوده‌اند یا نتایج آن‌ها نیاز به تحلیل و تبیین بیشتر دارند.

جواهری ادامه داد: این کتاب که به‌عنوان یک کتاب مروری تنظیم شده است، سعی در ارائه یک نگاه کلی به وضعیت پژوهش‌های نوجوانان دارد و وارد جزئیات خاص نمی‌شود. با این حال، هر بخش از این کتاب می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ای برای مطالعات بیشتر و پژوهش‌های دقیق‌تر در این زمینه عمل کند. اطلاعات موجود در این کتاب، نه تنها برای پژوهشگران و اساتید دانشگاه، بلکه برای والدین و سایر افراد مرتبط با حوزه تعلیم و تربیت بسیار مفید خواهد بود.

نظارت صحیح و هوشمندانه در فضای دیجیتال می‌تواند به پیشگیری از خطراتی چون دسترسی به محتوای نامناسب، کلاهبرداری‌های آنلاین یا آسیب‌های روانی ناشی از تعاملات دیجیتال نامناسب کمک کند. به‌علاوه، این آگاهی و نظارت نه‌تنها موجب بهبود و حفظ سلامت روانی و اجتماعی نوجوانان می‌شود، بلکه به تقویت روابط خانوادگی و ایجاد ارتباطات مثبت در خانواده نیز کمک می‌کند وی ادامه داد: کتاب «نوجوان ایرانی» که در حال تکمیل و ویراستاری است، به زودی منتشر می‌شود. این اثر شامل مقالاتی از سال ۱۳۷۰ تا خرداد ۱۴۰۲ است که در حدود ۸۰۰ مقاله گردآوری شده و در ۹ محور اصلی دسته‌بندی شده‌اند. این ۹ محور شامل آسیب‌شناسی نوجوان، سلامت جسمانی، بهزیستی دیجیتال، تربیت جنسی، توانمندسازی نوجوان، جامعه و نوجوان، خانواده و نوجوان، بحران کرونا و نوجوان، و مدرسه و نوجوان بوده و از سوی دیگر، کاربرد عملی پژوهش‌ها در این کتاب نیز قابل توجه است. بسیاری از مطالعات موجود در این کتاب، راهبردهایی را برای مقابله با مشکلات و چالش‌های مختلف نوجوانان ارائه می‌دهند. این راهبردها می‌توانند برای والدین، مربیان، و نهادهای تربیتی و آموزشی مفید واقع شوند.

لزوم آگاهی و سواد دیجیتال والدین در ارتباط با نوجوانان

جواهری گفت: پدر و مادرها باید آگاهی کاملی از محیط دیجیتال نوجوانان خود داشته باشند و به‌طور مستمر سواد دیجیتال خود را به‌روز کنند. در دنیای امروز که نوجوانان به‌طور فزاینده‌ای به استفاده از فناوری‌های دیجیتال می‌پردازند، والدین باید از نوع اطلاعاتی که فرزندانشان مصرف می‌کنند و منابع آن اطلاعات آگاه باشند. این آگاهی به والدین این امکان را می‌دهد که بتوانند به‌طور مؤثر بر فعالیت‌های آنلاین فرزندان خود نظارت کرده و از بروز مشکلات و تهدیدات بالقوه جلوگیری کنند.

وی افزود: نظارت صحیح و هوشمندانه در فضای دیجیتال می‌تواند به پیشگیری از خطراتی چون دسترسی به محتوای نامناسب، کلاهبرداری‌های آنلاین یا آسیب‌های روانی ناشی از تعاملات دیجیتال نامناسب کمک کند. به‌علاوه، این آگاهی و نظارت نه‌تنها موجب بهبود و حفظ سلامت روانی و اجتماعی نوجوانان می‌شود، بلکه به تقویت روابط خانوادگی و ایجاد ارتباطات مثبت در خانواده نیز کمک می‌کند. در نتیجه، تربیت والدین در زمینه سواد دیجیتال به‌عنوان یک ابزار اساسی در مدیریت تهدیدات دنیای دیجیتال می‌تواند نقشی کلیدی در بهزیستی کلی نوجوانان و تحکیم روابط خانوادگی ایفا کند.

این پژوهشگر گفت: یکی از مسائل حیاتی که باید در نظر گرفته شود، ارتباط مؤثر والدین با نوجوانان و حفظ روابط خانوادگی سالم است. نوجوانانی که ارتباط مستحکم و سالمی با والدین خود دارند، احتمال کمتری دارد که در معرض آسیب‌های روانی، اجتماعی یا رفتاری قرار بگیرند. این نوع ارتباط نه تنها یک ضرورت برای حمایت عاطفی است، بلکه مسئولیت اصلی والدین در ایجاد و تقویت این پیوند محسوب می‌شود. والدین با برقراری ارتباطی مبتنی بر اعتماد، احترام و همدلی می‌توانند یک «حاشیه اطمینان» برای فرزند خود فراهم کنند. این حاشیه اطمینان، همچون یک سپر حفاظتی عمل می‌کند و نوجوان را در برابر تهدیدات بیرونی، چالش‌های اجتماعی و مشکلات روانی محافظت می‌نماید. نوجوانانی که در محیطی امن و حمایتی از سوی والدین خود رشد می‌کنند، در مواجهه با بحران‌ها و مشکلات زندگی احساس امنیت بیشتری دارند.

وی ادامه داد: زمانی که نوجوانان احساس کنند که می‌توانند مشکلات و دغدغه‌های خود را با والدینشان به‌طور آزادانه و صادقانه در میان بگذارند، این ارتباط شفاف به آنها کمک می‌کند تا از بسیاری از آسیب‌های احتمالی بیرونی فاصله بگیرند. این ارتباط، نه‌تنها از لحاظ عاطفی به نوجوانان کمک می‌کند، بلکه بر رفتار اجتماعی، مهارت‌های حل مسئله و مقابله با استرس‌های مختلف نیز تأثیرگذار است. در این زمینه، کیفیت زمانی که نوجوان با والدین خود سپری می‌کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نه تنها میزان زمان اختصاص‌یافته برای برقراری ارتباط، بلکه عمق و کیفیت این تعاملات می‌تواند تأثیر زیادی بر بهزیستی روانی و اجتماعی نوجوان داشته باشد. به این ترتیب، توجه به نحوه و محتوای ارتباطات خانوادگی، از الزامات اساسی برای رشد سالم و پیشگیری از مشکلات مختلف در دوران نوجوانی به شمار می‌رود.

جواهری گفت: بهزیستی دیجیتال و ارتباط والدین با نوجوانان به ظاهر مفاهیم جداگانه‌ای به نظر می‌آیند، اما در حقیقت ارتباطی پیچیده و متقابل دارند. در دنیای امروز، فضای دیجیتال نقش بسزایی در زندگی نوجوانان ایفا می‌کند و بر بسیاری از ابعاد روانی، اجتماعی و رفتاری آنان تأثیر می‌گذارد. از این رو، والدین باید به‌طور جدی از نحوه تأثیرگذاری این فضا بر فرزندان خود آگاه باشند. این آگاهی نه‌تنها به والدین کمک می‌کند تا فضای دیجیتال را به‌درستی درک کنند، بلکه می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد یک محیط حمایتی و امن برای نوجوانان داشته باشد. ارتقای این مهارت‌ها، به‌ویژه در دنیای امروز که نوجوانان بیشتر از هر زمان دیگری درگیر فضای دیجیتال هستند، می‌تواند تأثیر عمیقی بر بهزیستی دیجیتال و بهزیستی روانی آن‌ها بگذارد. در نتیجه، رابطه میان بهزیستی دیجیتال و ارتباط والدین با نوجوانان، نه تنها به‌عنوان دو مسئله مجزا، بلکه به‌عنوان مفاهیمی مرتبط و هم‌افزا باید در نظر گرفته شود.