ناگفته‌هایی از مدرسه مروی تهران در یک مستند
به گزارش خبرنگار مهر، فیلم مستند «فیضیه تهران» به کارگردانی علی عارضی که در هشتمین جشنواره تلویزیونی مستند حضور دارد شب گذشته سوم آذر از شبکه مستند سیما پخش شد.
علی عارضی کارگردان «فیضیه تهران» درباره سوژه این فیلم به خبرنگار مهر گفت: فیلم مستند «فیضیه تهران» روایتی خطی از تاسیس و جریان‌شناسی بنیانی است که در ۲ قرن اخیر، نقش پررنگی در نهضت دینی و جنبش‌های سیاسی در ایران داشته است. مدرسه‌ای که ۲۰۹ سال قبل و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار به همت و با درایت خانزاده‌ای از سرزمین مرو، در تهران تاسیس و رفته رفته به پایگاه علم، حکمت، معرفت و مرکز مبارزه با استبداد و استعمار انگلیس و شوروی تبدیل می‌شود. در واقع بسیاری از حرکت‌های ضداستعماری که در تاریخ قاجار و پهلوی با آن روبه‌رو هستیم، در مدرسه مروی و تحت هدایت علما و بزرگان این مدرسه شکل گرفته است. به همین دلیل، دربار سلطنت و همچنین دولت‌های استعمارگر غربی، در سیاست‌های خود همواره گوشه چشمی به مواضع علما و فعالیت‌های این مدرسه داشته‌اند.
وی درباره توجه به این سوژه و اهمیت آن توضیح داد: اصولاً سینمای دینی (چه فیلم داستانی و چه فیلم مستند) برای من بسیار اهمیت دارد و نسبت به خواندن، نوشتن، فیلم دیدن و فیلم ساختن درباره آن دغدغه‌مند هستم از سویی دیگر، حوزه‌ای که از قبل به آن علاقه‌مند بوده و برایم جذابیت بسیار داشت و در سال‌های اخیر، اهمیت و ضرورت پرداخت به آن به علاقه قبلی‌ام افزوده شده بود، تاریخ است. معتقد هستم در موضوع دین و تاریخ، ناگفته‌های بسیاری داریم که هیچ‌گاه سراغشان نرفته‌ایم. همواره به تاریخ، اصالت و قدمت خود مباهات می‌کنیم، اما نسبت به قهرمان‌ها، داستان‌ها، حوادث و گذشته پیشینیان خود در بعد هنری (علیرغم همه تلاش‌ها) با کم‌لطفی روبه‌رو هستیم. آنچه مسلم است این است که با وجود تحریف‌های بسیار، غفلت از تاریخ برای ما عواقب جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
عارضی تصریح کرد: در این فیلم، پرداخت توامان به تاریخ و دین، بسیار جذاب و شیرین بود. به ویژه اینکه با فضای طلبگی، مدارس علمیه و سرگذشت برخی علما نیز غریبه نبودم و نسبت به آن پیش‌زمینه ذهنی داشتم. تا اینکه با مطالعه اجمالی و در آشنایی مقدماتی با موضوع، با شخصیت‌ها و کاراکترهایی روبه‌رو شدم که نام و نشان آنها کمتر شنیده شده بود اما جهانی از قصه و داستان داشتند و در تاریخ معاصر ایران نیز اثرگذار بودند. محور همه اینها هم مدرسه‌ای بود که تقریباً در همه فراز و فرودهای حوادث تاریخی زمان، چشم مردم تهران به رای و نظر تولیت و علمای آنجا بود؛ همه اینها محرک‌هایی بود که برای پرداختن به چنین موضوعی اشتیاق‌آفرین بود.
این فیلمساز مستند با تاکید بر اینکه فیلمش سراغ جنبش‌های ضداستعماری رفته است، عنوان کرد: دوربین ما لانگ شات بود و به دنبال برقراری ارتباط و تاثیر این مدرسه در جنبش‌های ضداستعماری بودیم. اتفاقاتی که حتی ملیت و موجودیت ایران را تهدید می‌کرد و عدم استقلال و وابستگی سیاسی از نتایج ثانویه آن محسوب می‌شد. نقطه کانونی این تحرکات ضداستعماری نیز در برهه‌ای از تاریخ، همین مدرسه مروی، علما و مرجعیت معظم شیعه بودند که نسبت به دین و ایران احساس تعهد می‌کردند. به‌عبارتی حتی قبل از پیروزی انقلاب هم بحث ملت و ملیت برای علما و بزرگان دینی ما موضوعیت داشته است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا مدرسه مروی زمینه شکل‌گیری انقلاب اسلامی را فراهم می‌آورد؟ گفت: نتیجه غایی مبارزه با استبداد، استعمار و استقلال‌طلبی ملت ایران، شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود که سنگ بنای آن ده‌ها سال قبل در مدرسه مروی به دست علمایی همچون میرزا مسیح مجتهدی، ملا علی کنی و … چیده شده بود. در دوران متاخر پس از آن نیز عقبه فکری حکومت اسلامی توسط شخصیت‌هایی همچون شهید نواب صفوی، مرتضی مطهری، جوادی آملی و … تشکیل و تقویت می‌شد که خواستگاه همه، مدرسه علمیه مروی تهران بود.
کارگردان فیلم مستند «فیضیه تهران» گفت: پژوهش برای من بسیار جدی است و در تمام موضوعات بیشترین همت و تمرکز را مصروف پژوهش می‌کنم. یعنی اگر در این مرحله به داده‌های قابل قبول و توجهی نرسم کار را رها و واگذار می‌کنم. پژوهش خوب و عمیق، قدم اول کار تاثیرگذار و مقبول است. برای مستند «فیضیه تهران» با کتابی با همین نام روبه‌رو بودیم. کتابی که بیشتر شخصیت محور بود و به سیر خطی همه علمایی که به نوعی با مدرسه مروی خط و ربطی داشتند پرداخته بود. طی دیدار و گفتگوهایی که با نویسنده کتاب حجت‌الاسلام سبحانی صدر داشتیم ایشان با اشرافی که به موضوع داشتند به کلیتی رسیدیم. همچنین با قرار گرفتن در فضای مدرسه و نیز مصاحبه و گفتگو با برخی بزرگان، پژوهش به غنی کافی رسید. اما می‌توان گفت بیشتر پژوهش کار، کتابخانه‌ای و اسنادی بود.
وی در پایان بیان کرد: چیزی که برای من اهمیت دارد قصه‌گویی است؛ البته قصه‌گویی که با حفظ تعهد به تاریخ و واقعیت باشد. برای این منظور متناسب با موضوع و سوژه فرم روایی را انتخاب می‌کنم. یعنی از هر آنچه که مرا به این مطلوب نزدیک کند و از لحاظ هنری نیز توجیه باشد استفاده می‌کنم. بار اصلی قصه‌گویی بر دوش راوی است، اما شخصیت‌هایی داریم که در گفتگو با آنها، قصه رو به جلو می‌رود. به‌عبارتی مصاحبه‌های ما قصه را متوقف نمی‌کند و همه در چهارچوب پیشبرد قصه فیلم شکل گرفته و به‌عنوان بخشی از روایت و فرم روایی استفاده شده است. برهمین اساس فیلم مستند «فیضیه تهران» را در کانسپت تاریخی آرشیوی می‌توان دید اما علاقه شخصی خودم این است که پسوند دینی نیز به‌همراه داشته باشد.
عوامل تولید این فیلم مستند عبارتند از تهیه‌کنندگان: سید مهدی نصراللهی حسینی و محمد رسول محمودی عزیز، ضبط مصاحبه‌ها: محمدصادق بکتاشیان، تحقیق و پژوهش: حجت الاسلام حمید سبحانی صدر، صداگذاری و ترکیب صدا: علی کرمی، تدوین: علی باقری، گرافیک و عنوان‌بندی: محمد امین رسولی، تصویربردار: حامد بقائیان و مهدی فصاحت، صدابردار: مهران بهروزی‌نیا و ابراهیم جباری، مجری طرح: مریم محمدیه و مدیر تولید: سجاد فلاح و محمد حشمتی‌منش.
