مروری بر همسفر با آفتاب؛ از گل‌های داوودی تا اُکیناوا
خبرگزاری مهر-گروه هنر-آزاده فضلی؛ موزه هنرهای معاصر تهران که در حال حاضر نمایشگاه «چشم در چشم» شامل پرتره‌های هنرمندان برجسته جهان و ایران را به نمایش گذاشته است، به صورت همزمان نمایشگاه «همسفر با آفتاب» شامل مروری بر آثار فرخ شایسته هنرمند نگارگر باسابقه را نیز در گالری‌های ۷، ۸ و ۹ موزه میزبانی می‌کند.
هر هنرمند تجربه یگانه خود را رقم می‌زند؛ دستاوردی که از یک سو حاصل میراث تاریخی و فرهنگی اوست که از جهان کودکی دریافت کرده و از سوی دیگر بر ساخته تجربه زیسته و حاصل دیده‌ها، شنیده‌ها و خواسته های اوست که در مسیر زندگی برگزیده و کوله بارش را با آنها انباشته است. فرخ شایسته از کودکی به واسطه پدر، وام دار میراث هنرهای ایرانی و به ویژه نگارگری می‌شود که نگاه ریز بین او به پدیده‌ها را برایش به ارمغان می‌آورد. علاوه بر این، شایسته به دیگر افق‌های جهان می‌نگرد و همسفر با آفتاب میراث ملی را با نوگرایی غربی و سنت‌های شرقی در هم می‌آمیزد. اینک در آستانه هفتاد سالگی ره آورد سه دوره کاری فرخ شایسته در ایران، آمریکا و ژاپن در نمایش است.
بیست تیرماه ۱۳۳۳، فرخ شایسته در آستانه شصت سالگی پدرش، صدرالدین شایسته شیرازی دیده به جهان گشود. پدر از شوق تولد فرزند، دسته‌ای از گل‌های داوودی را در گلدانی نقره برای همسرش سارنج فرستاد. صدرالدین شایسته شیرازی نزد هنرمندان و هنرشناسان جایگاه ویژه داشت؛ در نوجوانی در محضر فرصت الدوله شیرازی هنر آموخته بود. «فرصت» که خود شاگرد میرزا آقا بود با واسطه، میراث دار لطفعلی شیرازی و آقا صادق محسوب می‌شد. صدرالدین شیرازی همچنین در محضر محمد تقی مذهب باشی تذهیب را نیز فرا گرفت. با این سلسله استاد و شاگردی صدرالدین واپسین میراث دار «مکتب شیراز» در زمان خود شد. بعدتر به تشویق فرصت الدوله راهی تهران شد و در مدرسه صنایع مستظرفه تهران زیر نظر کمال الملک، نقاشی و پیکرتراشی را در دوره‌ای هشت ساله ادامه داد و در همین زمان در مدرسه سپهسالار به درجه اجتهاد رسید. کمال الملک در میان سایر شاگردان، به صدرالدین توجهی ویژه داشت و در تایید او دست خطی نوشت؛ «اثر شایسته شما دیده شد. در رشته آب و رنگ به سر حد کمال رسیده‌ای.» با تعطیلی مدرسه صنایع مستظرفه و به تبعید رفتن کمال الملک، صدرالدین، به زادگاه بازگشت و علیرغم تجربه هنر نوگرای اروپایی به شیوه سنتی نگارگری و مکتب شیراز وفادار ماند.
صدرالدین شایسته شیرازی شیوه «پرداز» – که خاص نگارگری و نقاشی ایران بوده است – را به کمال در نگاره‌هایش اجرا می‌کرد و با ورود فرزند خردسال به کارگاه پدر این شیوه سرمشق ذهن جویای فرخ نیز قرار گرفت. فرخ شایسته از هفت سالگی فرصت یافت در کنار پدر سه پایه بگذارد و به مشق کردن گل و مرغ بپردازد و اینگونه میراث نگارگری مکتب شیراز، از لطفعلی شیرازی، آقا صادق، میرزا آقا مذهب باشی و فرصت، توسط پدر به فرخ رسید.
شیوه «پرداز» در شیراز، شیوه‌ای از اصول و ضوابط تحریر خطوط باریک، برگرد تصاویر و نقوش، خط پردازی به گونه هاشور زنی و نقطه چین است که خاص نگارگری و نقاشی ایران بوده است. این شیوه در اکثر آثار فرخ شایسته در نمایشگاهش دیده می‌شود. آثار نگارگری دوره کودکی و نوجوانی فرخ به شیوه مکتب شیراز، علاوه بر الگوهای مثالی این مکتب سرمشق هایی نیز از زندگی داشت؛ در کنار صورت لطفعلی خان زند چهره دختر خدمتکار شاید نخستین نشانه های این جستجو و کوشش است برای در انداختن نقشی نو!
آثار نگارگری دوره کودکی و نوجوانی فرخ به شیوه مکتب شیراز، علاوه بر الگوهای مثالی این مکتب سرمشق هایی نیز از زندگی داشت؛ در کنار صورت لطفعلی خان زند چهره دختر خدمتکار شاید نخستین نشانه های این جستجو و کوشش است برای در انداختن نقشی نو!
هر کدام از بخش‌های نمایشگاه آثار شایسته، یک دوره کاری او (شیراز و تهران / اروپا و آمریکا / ژاپن) را به نمایش گذاشته است که همگی آثار در قطع‌های کوچک روی دیوار دیده می‌شوند.
«پرداز» مکتب شیراز در ژاپن به استحاله رسید؛ هنرمند از کنار هم نهادن نقاط گذشت و رنگ های خام را روی هم گذاشت. مجموعه «جام» که در آمریکا شروع شده بود، در کیوتو به کمال رسید. سکوت و خلوت مکتب شیراز با آرامش و تمرکز ذِن آمیخت و «شوجی» های ژاپن همچون خنکای «اُرسی» های شیراز در ذهن فرخ وزید.
رضا دبیری نژاد مدیر هنری نمایشگاه «همسفر با آفتاب» در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آثار این نمایشگاه توضیح داد: پدر فرخ شایسته شاگرد کمال الملک بوده و به همین دلیل او نزد نگارگرهای قدیمی شیرازی مثل فرصت الدوله شیرازی نگارگری و نقاشی را فراگرفته است و همه فنون لاکی و نگارگری را یاد می‌گیرد. به تهران و دانشگاه هنر می‌آید و کنجکاو می‌شود تجربه‌های جدید هنر مدرن را یاد بگیرد و حتی علیرغم میل پدرش به اروپا می‌رود و آنجا تحصیل را ادامه می‌دهد که در آنجا با تجربه‌های متفاوت و جدید روبه‌رو می‌شود اما در ناخودآگاه خود همیشه هنر سنتی ایرانی را با خودش همراه داشته و حفظ کرده است.
در مجموعه آخر هنرمند با عنوان «مِی جی قاجار» نیز می‌بینید که نگارگری را در قالب پرتره های قاجاری با سنت چینی‌های شکسته ژاپنی پیوند زده و سعی کرده ترکیبی نو را ایجاد کند.
وی با تاکید بر اینکه فرخ شایسته ایرانی بودنش در آثارش مشخص است، گفت: بعدها به ژاپن سفر می‌کند و بین تجربه‌هایی که از چاپ دستی پیدا می‌کند، آن را با نگارگری پیوند می‌زند و بنابراین هر جا که رفته سعی کرده هنرها را با هم به اشتراک بگذارد. برای مثال خط ژاپنی را یاد گرفته و در آثار این نمایشگاه هم می‌بینید که این خطوط را با نقاشی‌هایش ترکیب کرده است. به صورتی که خطوط ژاپنی با نگارگری و موضوعات معاصر ادغام شده است و حتی در مجموعه آخرش «مِی جی قاجار» نیز می‌بینید که نگارگری را در قالب پرتره های قاجاری با سنت چینی‌های شکسته ژاپنی پیوند زده و سعی کرده ترکیبی نو را ایجاد کند. در واقع هر کجا رفته، ایرانی بودنش را فراموش نکرده است.
دبیری نژاد تصریح کرد: جستجوهای فرخ شایسته در آثارش قابل تماشاست و این جستجو، جستجویی است که در جنبش‌های هنری معاصر ما از مکتب سقاخانه تا دانشجوهای دانشگاه‌های هنر همیشه به دنبال پاسخ و این جستجو هستند؛ بنابراین این نمایشگاه نیز یک روایت از این جستجو محسوب می‌شود. به اعتقاد من، خوب است که ما تنوع روایت‌ها و پاسخ‌ها را برای معاصر بودن و پیوند زدن هنر سنتی با معاصر را ببینیم و این اتفاق در این نمایشگاه مشهود است.
وی افزود: این اتفاق را که در نمایشگاه «همسفر با آفتاب» رخ داده است، کمتر در ایران شاهد هستیم. شایسته تجربه‌های ۶۰ ساله‌اش را در این عرصه به نمایش گذاشته است. سه تحول در زندگی هنری حرفه‌ای فرخ شایسته در این نمایشگاه قابل تماشا و درک است.
نمایشگاه‌گردان «همسفر با آفتاب» درباره مجموعه‌های ارائه شده در نمایشگاه بیان کرد: ۲۰۰ اثر در قالب ۱۸ مجموعه در «همسفر با آفتاب» با تکنیک‌های آبرنگ و چاپ دستی به نمایش گذاشته شده است. آثار نمایشگاه، هم از بین آثار فرخ شایسته است، هم مجموعه‌هایی که از دیگران در اختیار دارد و هم سعی کردیم از کارهای پدرش، فرصت الدوله شیرازی و برخی پیشگامان نگارگری که از آنها درس فراگرفته است، نیز به نمایش بگذاریم.
