کتاب زیاد است، خواننده نیست
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روزنامه آگاه، معمولاً وقتی سخن از وضعیت انتشار کتاب و کتابخوانی و وضعیت نشر می شود، اکثر مردم فکر می کنند اینکه در اخبار ذکر می شود که وضعیت کتابخوانی و سرانه مطالعه جالب نیست به معنای این است که حوزه نشر هم راکد است در حالیکه با نگاهی به گزارش های آماری متوجه می شویم تعداد قابل توجهی کتاب در بازار نشر منتشر می شود منتها یا دیده نمی شود یا خوانده نمی‌شود.
آمار و ارقام چه میگویند؟
این وقت سال که می‌شود یکجورهایی انگار سال در حال تمام شدن است و باید رفت سراغ کارنامه سالی که پشت سرگذاشتیم. به همین بهانه آگاه، نگاهی به گزارش آماری از خانه کتاب و ادبیات ایران از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۲۸ بهمن ماه انداخته و براساس این گزارش، به بررسی وضعیت تالیف و ترجمه در سالی که رو به تمام شدن است پرداخته است.
براساس این گزارش آماری از فروردین ماه سال ۱۴۰۳ تا ۲۸ بهمن ماه حدود ۹۷ هزار و ۵۰۰ عنوان کتاب منتشر شده است که حدود ۷۰ هزار جلد ان تالیفی و ۲۷ هزار جلد ترجمه بوده است.
در همین قدم مشخص می‌شود که برخلاف تصور رایجی که گمان می‌شود کتاب‌های ترجمه در بازار نشر از کتب تالیفی بیشترند، تعداد کتاب های تالیفی بیشتر است اما نکته مهم این است که بازار کتاب های ترجمه رونق بیشتری دارند که بخش زیادی از این رونق به خاطر سازوکار تبلیغاتی است که برای برخی از این آثار انجام می شود. علاوه بر اینکه به قول یکی از مترجمان به نام کشورمان، مقایسه استقبال از آثار ترجمه در مقابل آثار ایرانی دور از انصاف است زیرا مترجمان معمولاً بهترین آثار ادبیات جهان را برای ترجمه انتخاب می‌کنند و طبیعی است که طرفدار بیشتری هم داشته باشند.
در مورد محل چاپ کتاب ها هم همین ابتدا لازم است اشاره کنیم که حدود ۶۶ هزار اثر از تعداد کل عناوین منتشر شده مربوط به استان تهران و مابقی مربوط به سایر استانهاست. این آمار و ارقام در مورد چاپ اول هم همینطور است به این معنی که حدود ۶۰ هزار از ۹۷ هزار جلد کتاب چاپ شده، چاپ اولی و مابقی تجدید چاپی هستند.
کودک و نوجوان پیشتاز است
احتمالاً اولین سوالی که برایتان مطرح می‌شود این است که بیشترین کتابها مربوط به چه حوزهای است؟ براساس گزارش آماری خانه کتاب و ادبیات ایران حوزه کودک و نوجوان با چاپ ۱۸ هزار عنوان در صدر فهرست آثار چاپ شده در سال ۱۴۰۳ قرار دارد و بعد به ترتیب کتاب های حوزه ادبیات و علوم اجتماعی بیشترین تعداد آثار چاپی را با ارقام ۱۶ هزار و ۱۱ هزار داشتند.
به نظر می رسد دلیل آمار بالای کتب منتشر شده در حوزه کودک و نوجوان، سودآور بودن چاپ کتاب در این حوزه است. در سال‌های اخیر بازار کتاب کودک و نوجوان رونق بسیاری پیدا کرده و همین رونق، موجب شده تا ناشران جدیدی هم به این بازار بپیوندند.
شبهه دیگری که در خصوص کتاب های حوزه کودک و نوجوان مطرح است اینکه، اغلب کتاب‌های کودک و نوجوان ترجمه است در حالی که براساس گزارش آماری خانه کتاب، حدود ۱۱ هزار عنوان از ۱۸ هزار عنوان این کتابها تالیفی و مابقی ترجمه است و همان گزاره کلی که در ابتدا گفتیم در اینجا هم صدق میکند؛ یعنی کتاب تالیفی در حوزه کودک و نوجوان کم نیست، منتها بازار و تبلیغات در دست کتاب‌های ترجمه است.
فلسفه وروانشناسی، دین، زبان، علوم طبیعی و ریاضیات، علوم عملی، هنر و تاریخ و جغرافیا از سایر دسته بندی های این گزارش آماری هستند که براساس این گزارش میانگین صفحات همه حوزه ها غیر از حوزه کودک و نوجوان حدود ۲۰۰ صفحه است. در حوزه کتاب کودک و نوجوان، میانگین صفحات ۸۳ صفحه است.
میانگین قیمت‌ها چقدر است؟
و اما قیمت کتابها؛ گرانترین کتاب ها با میانگین قیمت ۲۷۳ هزارتومان مربوط به حوزه کتاب های کمک درسی و ارزانترین مربوط به کتاب های دینی با میانگین قیمت ۹۲ هزار تومان است.
در این بخش هم مشخص است که به دلیل تشویق دانش آموزان توسط مدارس و معلمان نسبت به خرید کتاب‌های کمک درسی ناشران بسیاری وارد این حوزه شدند و این حوزه یکی از سودآورترین بخشهای نشر کشور شد و قیمت اغلب این کتاب ها هم بالاست اما به دلیل اصرار برخی از مدارس به تهیه این کتاب های کمک درسی، خانواده ها ناچار به خرید آن به هرقیمتی که در بازار باشد هستند. در مورد ارزانی کتاب‌های دینی هم به نظر میرسد، این ارزانی ناشی از نوعی سیاست تشویقی دولت برای مطالعه بیشتر کتاب‌های این حوزه است.
نکته دیگر اینکه با اینکه در فضای مجازی دائماً کتاب های روانشناسی و فلسفه و اینها توسط بلاگرها تبلیغ میشوند اما رقم کتاب‌های چاپ شده در این حوزه خیلی ز یاد نیست به طوریکه در ۱۱ ماه سال ۱۴۰۳ جمعاً ۶۴۶۵ جلد کتاب در حوزه فلسفه و روانشناسی منتشر شده است.
گول تبلیغات را نخورید!
نتیجه کلی که از این گزارش می توان گرفت، اینکه، کتاب های که در پیشخوان کتابفروشی ها یا در پیج های اینستاگرامی میبینیم نشان دهنده فضای کلی بازار نشر نیستند. مورد دیگر اینکه، دلیل پایین بودن سرانه مطالعه و مانوس نبودن ایرانیان با کتاب به دلیل نبودن کتاب نیست و به شاخصهای دیگری از جمله کیفیت آثار، نبود اطلاع رسانی و تبلیغات درست، عدم فرهنگ‌سازی تشویق کردن به مطالعه توسط تمامی نهادها از آموزش پرورش تا خانواده، قیمت بالای برخی کتب و غیره برمی گردد.
سرانه مطالعه از ۱۲ تا ۴۰ دقیقه متغیر است
حالا که صحبت از سرانه مطالعه شد بد نیست در پایان سری هم به آخرین آمار سرانه مطالعه که توسط ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ارائه شده بزنیم. حیدری در آخرین روز دی ماه سال جاری گفت: بر اساس نظر مراجع مختلف سرانه مطالعه از ۱۲ تا ۴۰ دقیقه متغیر دارد.
وی با بیان اینکه کتاب هنوز علاقه‌مندان خودش را دارد افزود: البته همپای سایر حوزه‌ها این بخش هم با کاهش‌هایی روبه‌رو شده است.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به سرانه مطالعه در کشور اعلام کرد: از سوی مراجع مختلف آمارهای متفاوتی ارائه می‌شود؛ بنابر پژوهش‌های انجام شده، سرانه مطالعه ۱۲ دقیقه است در حالیکه مرکز آمار این سرانه را ۲ دقیقه ارزیابی کرده و از سوی دیگر این رقم ۳۰ یا ۴۰ دقیقه عنوان می‌شود.سرانه مطالعه فقط محدود به کتاب نیست و در کنار دیگر حوزه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. شاخص‌ها متفاوت است و بعضی پادکست‌ها را هم در زمره کتابخوانی می‌دانند و برخی نیز آثار سمعی و بصری حوزه نابینایان و ناشنوایان را در این حوزه قرار می‌دهند.
حیدری با توجه به شمارگان کتاب اعلام کرد: بر اساس شمارگان کتاب، در حال حاضر با کاهش روبه‌رو هستیم که دلایل مختلفی دارد که از جمله آنها، شرایط اقتصادی و شکل گیری فناوری‌های نوین است.
به عنوان نکته پایانی اینکه، امیدواریم در سال جدید سیاستهای نهادهای دولتی- فرهنگی به شیوهای باشد که کمیت جای کیفیت را نگیرد و دولتمردان آمار و ارقام را به عنوان دستاورد مطرح نکنند بلکه خبر از رشد آمار خرید کتاب و افزایش سرانه مطالعه دهند حتی اگر کتاب‌های کمی چاپ شود.