کار بزرگی که عبدالرحمن الشرقاوی برای روایت عاشورا در قالب نمایشنامه کرد
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: کتاب «سِفر خروج» ترجمه نمایشنامه‌ای است به نام «الحسین ثائراً: ثارالله» و دربرگیرنده نمایشنامه‌ای با موضوع قیام امام حسین علیه‌السلام است. نویسنده عرب‌زبان این نمایشنامه، یعنی عبدالرحمن الشرقاوی، چهره برجسته مصر در شعر و ادب و روزنامه‌نگاری و پژوهش است. این کتاب در مهرواره هوای نو شایسته تقدیر در رشته ادبیات نمایشی شده است.
عبدالرحمن الشرقاوی در سال ۱۹۲۰ میلادی در استان منوفیه کشور مصور که یکی استان‌های شمالی این کشور است به دنیا آمد. او که در رشته حقوق تحصیل کرده بود، چندین سال در شغل‌های مختلف به فعالیت‌های حقوقی پرداخت اما دانش او و علاقه اش به ادبیات و هنر نمایش اجازه نداد که او منحصراً به فعالیت‌های حقوقی بپردازد. عبدالرحمن به نوشتن نمایشنامه پرداخت. نگاهی به نمایشنامه‌های الشرقاوی نشان می‌دهد او در نمایشنامه‌اش هم توجهی زیادی به بیان شاعرانه دارد، شاید بتوان نمونه ایرانی او را در بیان شاعرانه در فیلم نامه و نمایشنامه مرحوم علی حاتمی و بهرام بیضایی دانست.
در میان ادبای عرب، شعر نمایشی که به مرور زمان خود را در تغییر اسلوب شعری و فاصله گرفتن از شعر غنایی تثبیت نموده بود و شعر آزاد را که بستر مناسب‌تری برای القا مفاهیم درامی بود برگزید، و بدین‌گونه این نوع ادبی در میان ادبای عرب پذیرفته شد و بدون شک عبدالرحمان الشرقاوی نقش عمده‌ای را در این تحول و شکوفایی ایفا نمود. نمایشنامه‌ی مشهور او «الحسین ثائرا شهیدا» نام دارد. جنبه‌ی سیاسی اجتماعی کاملاً غالب است. و شاعر تلاش می‌کند برای مشکلات عصر خویش از طریق قصّه و نمایش راه حل ارائه نماید.
دانشنامه شعر عاشورایی در خصوص او می‌گوید: عبدالرحمن الشرقاوی در اثر خود تلاش نموده حوادث را آنگونه که اتفاق افتاده از میراث تاریخی دینی برگیرد و چنانکه خود می‌گوید از سبکی بین «قصیده» و «قصّه» برای ترسیم حادثه استفاده نمود تا تأثیر آن را در جان مخاطب بیفزاید او با این سبک تاریخ گذشته را بازسازی نموده و خود می‌گوید: «اگرچه امکان عبور از گذرگاه زمان وجود ندارد ولی می‌توانیم آنچه را در تاریخ اتفاق افتاد به آینده پیوند زنیم. لحظاتی در تاریخ وجود دارد که با ارزشها و اشاراتش به‌گونه‌ای خاص می‌درخشد و به تو این احساس دست می‌دهد که گویا از واقعیات زندگی خود سخن می‌گویی و نسبت به آینده از آن حوادث کسب بینش می‌کنی و یقین می‌کنی انسان می‌تواند وضع فاسد را دگرگون و بازسازی کند.»
الشرقاوی که جلوتر از این در نگارش فیلمنامه «الرسالة» یا همان فیلم معروف «محمد رسول‌الله (ص)» با توفیق الحکیم و عبدالحمید جودة السحار مشارکت داشت، نمایشنامه‌های دیگری هم نوشته که معروف‌اند. او «مصیبت جمیله» (درباره زندگی جمیله بوحیرد، بانوی مبارز الجزایری)، «عقاب سرخ»، «محمد (ص) پیامبر آزادی» و «علی علیه‌السلام پیشوای پرهیزگاران» را هم در قالب زندگینامه منتشر کرده است. این نویسنده بزرگ مصری در سال ۱۹۷۴ مدال درجه یک ادبیات و هنر کشورش را به گردن آویخته است.
اما کتابی که غلامرضا امامی آن را ترجمه و انتشارات امیرکبیر، منتشرش کرده است، نگاهی نو و روایتی مستند از حرکت سالار شهیدان امام حسین علیه‌السلام از مکه تا شهادت ایشان و یاران‌شان در کربلاست. آقای امامی، این مترجم کهنه‌کار در سفری به مصر این‌کتاب را دیده و با توصیه آیت‌الله مرعشی نجفی (ره) و علامه محمدرضا حکیمی (ره) آن را به فارسی ترجمه کرده است.
شرقاوی در این نمایشنامه، هر حرکت و سکونی را به دقت در جای خود قرار داده و در لباس نظم دهنده ای خلاق ظاهر می‌شود. این نمایشنامه در کنار بیان مصیبت‌هایی که در جریان حادثه عاشورا بر خاندان اهل بیت (ع) رفت، به سمت ایجاد این تفکر در ذهن مخاطب خود پیش می‌رود که آنچه بر خاندان نبوت در جریان ماجرای عاشورا و عمل قوم ستم کار در این ماجرا فراتر از هر بلا و مصیبتی است که ر طول تاریخ بر خاندان نبوت و اهل بیت رفته است.
«سِفر خروج» بار اول در آذر ۱۳۹۸ در خانه هنرمندان رونمایی شد و کمتر از یک سال به چاپ سوم رسید. او در مقدمه‌ای که تیرماه سال ۹۸ برای این‌کتاب نوشته، می‌گوید «با خواندن این نمایشنامه پرهیجان، حماسه حسینی رویاروی دل و دیده جان می‌گیرد، نبرد دائمی حق و باطل ترسیم می‌شود و این بانگ بلند از فراز تاریخ به گوش می‌رسد که بر زِبَر این زمین سبز و زیر این آسمان آبی: هر زمینی کربلاست و هر روزی عاشورا…»
* احمد العیوضی، بازیگر مصری بخشی از این نمایشنامه را در برنامه‌ای تلویزیونی خوانده است
احمد العیوضی در برنامه‌ای تلویزیونی بخشی از این نمایشنامه را خواند که در شبکه‌های اجتماعی بازتاب عجیبی داشت:
«الولید: نحن لا نطلب إلا کلمة
فلتقل: ” بایعت ” واذهب بسلام لجموع الفقراء
فلتقلها وانصرف یا ابن رسول الله حقنا للدماء
فلتقلها.. آه ما أیسرها.. إن هی إلا کلمة
الحسین: (منتقضا) کبرت کلمة!
وهل البیعة إلا کلمة؟
ما دین المرء سوی کلمة
ما شرف الرجل سوی کلمة
ما شرف الله سوی کلمة
ابن مروان: (بغلظة) فقل الکلمة واذهب عنا
الحسین: أتعرف ما معنی الکلمة…؟
مفتاح الجنة فی کلمة
دخول النار علی کلمة
وقضاء الله هو الکلمة
الکلمة لو تعرف حرمة
زاد مذخور
الکلمة نور
وبعض الکلمات قبور
بعض الکلمات قلاع شامخة یعتصم بها النبل البشری
الکلمة فرقان بین نبی وبغی
بالکلمة تنکشف الغمة
الکلمة نور
ودلیل تتبعه الأمة
عیسی ما کان سوی کلمة
أَضاء الدنیا بالکلمات وعلمها للصیادین
فساروا یهدون العالم!
الکلمة زلزلت الظالم
الکلمة حصن الحریة
إن الکلمة مسئولیة
إن الرجل هو الکلمة
شرف الرجل هو الکلمة
شرف الله هو الکلمة
ابن الحکم: وإذن؟!
الحسین: لا رد لدی لمن لا یعرف ما معنی شرف الکلمة»
نمایشنامه «سفر خروج» قیام امام حسین علیه‌السلام و حرکت کاروان او از مدینه تا کربلا را ترسیم می‌کند و ارجاعی به نبرد تاریخی حضرت موسی علیه‌السلام با فرعون و همان سِفر خروج معروف دارد که درباره خروج قوم بنی‌اسرائیل از مصر با رهبری حضرت موسی علیه‌السلام است. به این ترتیب شرقاوی با این ارجاع، جنگ همیشگی آزادگی و بردگی و نبرد جاودانه ستمدیده با ستمگر را مورد توجه قرار داده است. نمایشنامه پیش‌رو البته تاریخ را یک بار دیگر می‌پیماید و از شهر مکه و با شخصیت وحشی قاتل حمزه سیدالشهدا عموی پیامبر صلی‌الله علیه و آله شروع می‌شود.
«خون خدا: ترجمه نمایشنامه الحسین علیه‌السلام شهیدا»، «جلوه‌هایی از زندگانی عمربن‌عبدالعزیز»، «سیمای امام متقین علی علیه‌السلام ولی‌الله» در ۷ جلد از دیگر آثار تألیفی غلامرضا امامی است.
