چگونگی زندگی و تأثیر علما بر انسان‌ها در کتاب «خاک نشین»
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: زهرا فصیحی نویسنده و پژوهشگر یادداشتی با عنوان «چگونگی زندگی و تأثیر علما بر انسان‌ها در کتاب خاک نشین» با نگاهی به کتاب «خاک نشین» نوشته فهمیه شاکری مهر نوشته و آن را برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.
مشروح متن این یادداشت را در ادامه می خوانیم:
مدتی بود مطلبی زیاد ذهنم را درگیر کرده بود و برایش جستجوهای فراوانی کردم. اینکه انسان‌های بزرگ چگونه زیسته‌اند و زندگی و زمانه‌شان در این دنیا چه بوده؟! آنها که موفق بوده‌اند و حتی خیلی اوقات انسان‌های دیگر از وجودشان بهره برده‌اند، این دنیا را چطور گذرانده‌اند؟!
همین کنجکاوی باعث شد آثار مکتوب مختلفی در مورد دانشمندان و بزرگان و عارفان بخوانم و چند اثر تصویری هم ببینم. بعضی‌ها کاملاً بر اساس واقعیت بود و در برخی هم چاشنی از تخیل را با واقعیت‌ها آمیخته بودند. در این بین، سبک زندگی و نگاه علما و عرفا برایم از همه مهم‌تر بود و به آثار جذابی هم برخوردم. رمان «خاک‌نشین» فهیمه شاکری مهر، یکی از همان‌ها بود. از آنهایی که واقعیت را با خیال آمیخته بود. اثری که سال ۱۴۰۳ توسط «شرکت چاپ و نشر بین‌الملل» در ۲۳۷ صفحه، به بازار نشر عرضه شده و با توجه به نظرات پیرامونش، در فضای مجازی و آپ‌های کتابخوانی مورد استقبال هم قرار گرفته است. فصل اول رمان شاکری مهر با عنوانی که انتخاب کرده بود از همان آغاز قلاب را انداخت و جذبم کرد. «رفتن برای فراموش کردن» که شاید شرح حال خود و خیلی از اطرافیان مان باشد. باید می‌فهمیدم شخصیت داستان، چرا باید می‌رفت و چه کسی او را مجبور به رفتن کرده بود. و همراه شدم با زندگی طلبه جوانی که علاقه‌اش به تحصیل علوم دینی در ابتدا او را پای درس استاد صاحب نامی چون شیخ عباس می‌نشاند. ولی در این بین اتفاقاتی رخ می‌دهد که او را مجبور به ترک کلاس و درس شیخ می‌کنند.
همین قلاب اولیه داستان، مخاطب را با شروعی جذاب روبه‌رو می‌کند که ترغیب به ادامه‌ی آن را به خوبی ایجاد کرده است. و تا انتهای داستان خواننده با خرده روایت‌هایی مواجه می‌شود که هر کدام در دل خود یک واقعه‌ی مهم تاریخی را جا داده‌اند. چرا که نویسنده با استفاده از شخصیت سلمان که از جمله طلبه‌های معترض به اتفاقات مربوط به بی‌حرمتی‌های حکومت رضا شاه، در موضوع کشف حجاب است، به شکلی جذاب و خواندنی به روایت بخشی از تاریخ آن زمان هم می‌پردازد.
وقایعی که با تصویر سازی‌های زنده و پویا مخاطب را به دل تاریخ می‌اندازد. مثل قسمتی که می‌نویسد: «سرو صدا هر لحظه بیشتر می‌شد. ساعت پایانی سال بود و چند دقیقه‌ای مانده بود که سال تحویل شود. رو برگرداندم تا آقای ناظم را ببینم؛ اما خبری از او نبود. آیت‌الله بافقی را دیدم که به طرف غرفه‌ی زنان درباری می‌آمد. با آمدن او، تن و بدن من هم مثل مهین لرزید. بعید بود او بتواند توهین و بی حجابی را تاب بیاورد. از جا بلند شدم و به طرف‌داری از او در برابر مأموران، جلو رفتم. باقی طلبه‌ها هم آمدند. شیخ محمدتقی به زنان اعتراض کرد و با لحنی عصبی گفت: «اگر می‌خواید در این مکان مقدس بمونید باید رعایت کنید و سروروی خودتون رو بپوشونید؛ و گرنه حرم رو ترک کنید و به حضرت معصومه بی احترامی نکنید.» مأموران جلو آمدند. من و چند طلبه دیگر جلوی آنها را گرفتیم و نگذاشتیم به طرف شیخ بروند. زنان فرار را بر قرار ترجیح دادند و حرم را ترک کردند. یکی از مأموران که انگار مافوق بقیه بود، جلو آمد و رودرروی من ایستاد و گفت: «به وقتش به حساب شما جوجه طلبه‌ها می‌رسم.»
با این اوصاف، اگر بتوان در ادبیات داستانی ایران، علاوه بر زندگینامه‌هایی که به گونه‌ای روایی تألیف شده، چگونگی زندگی و تأثیر علما بر انسان‌ها و حتی اجتماع را به شکل داستانی و با بیانی شیوا و به یاد ماندنی توصیف کرد، قاعدتاً اثر آن دو چندان خواهد بود. رمان «خاک نشین» از جمله همین داستان‌هاست. رمانی تاریخی که با بهره‌گیری از زندگی «شیخ عباس قمی» محدّثی وارسته را به مخاطب معرفی می‌کند. در این داستان، نویسنده زندگی شخصیت اصلی را با زندگی شیخ عباس قمی هم‌سو می‌کند.
این شیوه در باب معرفی شخصیت‌های بزرگ و بیان سبک و سیاق زندگی شخصی و اجتماعی آنها سرآغاز تفاوت محسوسی است که با اکثر آثار پیرامون زندگی علما، در ادبیات ما، دیده می‌شود. و این خود دلیل کافی برای جذب مخاطب به مطالعه و تعمق در زندگی این بزرگان است. تلفیق برخی از تغییرات اجتماعی آن دوره و همزمانی آن با وجود عالمانه شخصی چون شیخ عباس قمی کشش داستانی را به خوبی حفظ کرده و مخاطب را با تلاطم وقایع تاریخی همراه می‌کند. و این اتفاقات همزمان با دورانی است که کتاب مفاتیح الجنان متولد شده و شهرتش بین مردم پیچیده است. «فهیمه شاکری مهر» در این رمان، علاوه بر بیان روان موضوعات پیچیده تاریخی، شخصیت سلمان و همراهی او با استادش شیخ عباس را به شیوه‌ای قابل درک توصیف کرده که مخاطب به راحتی با شخصیت داستان همزات‌پنداری می‌کند، از تواضع و ادب او در محضر استاد تأثیر می‌پذیرد و از ساده زیستی و فروتنی عالمانه شیخ درس زندگی می‌آموزد.
در واقع از نکات برجسته این کتاب است که مسیر زندگی هر دو شخصیت پر از رمز و درس زندگی برای خوانندگان است. «خاک نشین» در هجده فصل با سرتیترهایی زیبا تألیف شده که موضوع هر بخش از کتاب را پوشش می‌دهد و به خواننده در فهمیدن مضمون هر فصل کمک می‌کند. این کتاب دومین اثر این نویسنده است که با کیفیت بالایی در چاپ و جلد، در هزار نسخه به چاپ رسیده است. «خاک نشین» پیشنهاد قابل توجه برای مخاطبینی است که در داستان‌ها به دنبال زندگی واقعی هستند و می‌خواهند عمل و سیر زندگی بزرگانی چون شیخ عباس قمی را سرلوحه کار خود قرار دهند و در پیمودن راه زندگی از آنان کمک بگیرند.
