پای قاچاقچیان به «تختِ گُوهرِ» هخامنشی باز شد

سیاوُش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی به ایسنا اطلاع داد: قاچاقچیان و سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه پوچ و خیال‌انگیز یافتن گنج، به بنای هخامنشیِ نامدار به «تَختِ گُوهر» یورش برده و با کَند و کاوهای غیرمجاز در نزدیکی آن، گودال هایی را پدید آورده و به لایه‌های باستان‌شناختی محوطه، آسیب جدی و برگشت‌ناپذیری وارد کرده‌اند.

او در ادامه با اشاره به مستندات تاریخی موجود، گفت: یادمان تاریخی «تختِ گُوهر»، که به «تختِ رستم» نیز پرآوازه است، نام برجا مانده از سازه‌ای است که در اَوایل دورۀ هخامنشیان برپا شده و آن‌گونه که از شواهد باستان‌شناختی و مِهرازی (معماری) و پژوهش‌های تاریخی بر می‌آید، بنایی نیمه‌تمام بوده که به اَنگیزه‌های گوناگون، هیچ‌گاه در زمان خود به گونۀ کامل ساخته نشده است. اما برجا مانده‌های این سازۀ تاریخی از دیدگاه پژوهش و مطالعه‌های باستان‌شناختی، هنر، تاریخ اجتماعی و معماری دارای اَهمیت بسیار فراوانی است و نزد کارشناسان و پژوهندگان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. با این همه، بنای «تختِ گوهر» از وضعیت حفاظتی و نگهداری خوبی برخوردار نیست و روزگار غم باری را پشت سر می‌گذارد و به دست فراموشی سپرده شده است. همچنین قاچاقچیان و سوداگران اَموال تاریخی به بهانه‌های خیال‌اَنگیز و پوچ یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست به این یادگار هخامنشیان، یورش برده و در نزدیکی و چند متری آن در دو بخش، گودال‌هایی کوچک و بزرگ را با کَند و کاوهای غیرمجاز پدید آورده و به لایه‌های باستان‌شناختی محوطه آسیب جدی و برگشت‌ناپذیری را وارد کرده‌اند.

سودجویان بخشی از «تختِ گُوهر» را به آتش کشیدند!

این کنشگر میراث فرهنگی همچنین به رَدِ آتش در این سازه تاریخی اشاره کرد و افزود: به تازگی سودجویان با آتش روشن کردن در کنار یادمان «تختِ گُوهر» و پرتاب ترقه دستی به بخشی از بلوک‌های سنگی بنا آسیب جدی رسانده و چهرۀ یادگار پارسیان را خَدشه دار کرده که تهدیدی جدی برای یادمان ملی به شمار می‌آید.

او ادامه داد: رویش علف‌های هرز و خودرو و رخنۀ عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ‌ها) در درون بلوک‌های سنگی بنا، سبب فرسودگی و پوسیدگی سنگ‌ها و آسیب‌های جدی به یادگار ارزشمند هخامنشیان در شهرستان مَرودشت شده است. این درحالی است که یادگار هخامنشیان در نزدیکی محوطۀ نقش قهرمانان (نقش رجب) و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) و حریم درجه یک «نقش رستم» جا دارد و پایگاه پارسه (تخت جمشید) مسئولیت حفاظت از آن را بر دوش دارد. اما شوربختانه به سبب غفلت و کوتاهی در مدیریت، حفاظت و نظارت، آثار و بناهای پیرامونی پارسه به حال خود رها شده و یکی پس از دیگری دستخوش آسیب‌های فراوان و جدی جای می‌گیرد.

زمین‌داران محوطۀ «تختِ گُوهر» را شخم زده‌اند!

سیاوش آریا یکی دیگر از چالش‌های بزرگ «تخت گُوهر» را دست‌درازی زمین‌داران و کشاورزان به عَرصه و حریم ممنوعۀ این اثر هخامنشیان عنوان کرد و گفت: زمین‌های کشاورزی با پیشرفت گسترده، به عَرصۀ محوطۀ «تختِ گُوهر» وارد شده و به آن دست درازی کرده‌اند و محوطه را شخم زده‌اند. این در حالی است که در ۵۰ متری «تخت گوهر» بنای دیگری از دورۀ هخامنشیان وجود دارد که هنوز بقایای آن در نزدیکی محوطه، پدیدار است و با وجود اینکه، در بخش مربوطه از سوی پایگاه جهانی پارسه در گذشته میل کوبی شده و شخم‌زنی ممنوع است، ولی بدون رعایت ضابطه و قانون‌های میراث فرهنگی، سراسر عَرصه و حریم بنای «تختِ گُوهر» شخم زده شده که بی‌گمان به لایه‌های باستان‌شناختی محوطه آسیب‌های جدی و برگشت‌ناپذیری وارد شده و خواهد آمد.

این کنشگر میراث فرهنگی اظهار کرد: آنچه در خُور نگرش بوده، این است که در سال ۱۴۰۰ خورشیدی طرح پیشنهادی تعیین عَرصه و حریم محوطۀ «تخت گُوهر» از سوی یک مشاور و با پشتیبانی پژوهشکدۀ باستان‌شناسی کشور انجام شده است، ولی تا کنون مصوب نشده است. از سویی، با نگرش به دست درازی زمین‌داران و کشاورزان بسیار ضروری و بایسته است تا هرچه زودتر و با فوریت طرح عَرصه و حریم «تخت گوهر» مصوب و ابلاغ شود تا بتوان از دست‌درازی و نابودی بیشتر محوطه‌های هخامنشی پیشگیری کرد.

«تختِ گُوهر» نیازمند نگهبان دائمی است

آریا ادامه داد: یکی از موارد حفاظتی بسیار مهم دربارۀ یادمان هخامنشی «تخت گوهر» ضرورت راه‌اندازی اتاقک نگهبانی همیشگی و دائم است و باید در دستور کار مسئولان میراث فرهنگی قرار گیرد. به یاد دارم در گذشته‌های نه چندان دور اتاقک فلزی، که هنوز هم ویرانه‌های آن برجای است، در نزدیکی بنای «تخت گوهر» وجود داشته و همواره از یک نگهبان ثابت و همیشگی برخوردار بوده است. اما چند سالی است که همین حفاظت اندک و نگهبانی نیز حذف شده و این اثر دوره هخامنشی به حال خود رها شده است. همچنین آثار و بناهایی در حریم درجه یک و دو میراث جهانی پارسه (تخت جمشید)، به حال خود رها شده‌اند است و روزی نیست که دست‌درازی‌ها به حریم‌های ممنوعۀ پارسه (تخت جمشید) و نقش رستم به گوش نرسد.

این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی درباره بازشناسی «تختِ گوهر» نیز گفت: یادمان نامدار به «تخت گوهر» سکوی سنگی است در میانۀ راه محوطۀ نقش رستم به پارسه (تخت جمشید) و ۵۰۰ متری باختر (غرب) آثار ساسانی نقش قهرمانان (نقش رجب) که سده‌ها است برای پژوهشگران شناخته شده است. این سکوی سنگی دو پله‌ای که به طرح، اندازه و سبک و شیوه چیدمان قطعه‌های سنگی، به دو پلکان نخست آرامگاه کورش بزرگ در پاسارگاد می‌ماند در نوشته‌ها به نام‌های گوناگونی همانند تخت رستم، تخت گوهر و تخت طاووس نامیده شده است. اِرنست هِرتسفِلد (باستان‌شناس آلمانی) کما بیش در سال۱۹۳۰ میلادی نخستین باستان‌شناس و خاورشناسی بود که از تخت رستم به عنوان آرامگاه در حال ساخت و ناتمام کمبوجیه فرزند کورش بزرگ نام برد. پس از آن، این نظریه هواداران بیشتری پیدا کرد و اِمروزه نظریۀ غالب در اِنتساب و کاربری این بنا است. او از «اُستودان» هایی که سپس‌تر بر سطح ناتمام سازه پدید آمده، مستندنگاری کرد و کوشید تا با برداشتن شماری از بلوک‌ها از جای خود به لوح پی بنای آرامگاه دست یابد. هرچند نتیجه ای در بر نداشت.

او اضافه کرد: به گمان اِریک اِشمیت که از سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۳۹میلادی و پس از هِرتسفلد سرپرستی کاوش‌های موسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو را در ایران بر دوش داشت، اگر اِدعای هرتسفلد در رابطه با تعلق تخت رستم به کمبوجیه اثبات شود به معنای به عقب بردن پیشینۀ نخستین فعالیت‌های ساختمانی در دشت مَرودَشت به پیش از زمان داریوش بزرگ و میان سال‌های ۵۳۰ تا ۵۲۲ پیش از میلاد است.

سیاوش آریا افزود: در حدود نیمۀ دهه ۷۰ میلادی بانو و آقای «آن و جوزپه تیلیا»، سرپرستان هیأت ارسالی «ایزمئو» نسبت به مرمت و بازگرداندن بلوک‌های سنگی «تخت گوهر» به جای خود اقدام کردند. آن‌ها همچنین کوشیدند تا با پاک‌سازی پیرامون بنا تا فاصله چند متری و آشکارسازی سطح بلوک‌های زیرسازی، کمابیش حد و حدود بنا را آشکار کنند. به جز بانو «تیلیا» ولفرایم کلایس در پژوهشی که روی بقایای بدست آمده از کاخ دشت گوهر و سنجش با نقشه (پلان) دیگر کاخ‌های هخامنشی انجام داد به ارایۀ یک طرح بازسازی براساس نقشه کاخ‌های پاسارگاد اقدام کرد که در نوع خود بسیار جالب توجه است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی ادامه داد: یادمان باستانی نامدار به «تخت گوهر» یا تخت رستم، در زمان پادشاهی کمبوجیه فرزند کورش بزرگ ساخته شده است و امروزه تردیدی در آن وجود ندارد. اما این که، آیا به راستی، این بنا آرامگاه کمبوجیه بوده است با نگرش به بنای منسوب به آرامگاه کمبوجیه در پاسارگاد، بی‌گمان جای تردید دارد و نیاز به پژوهش و کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتری است و بر این باورم اگر کاربری آرامگاهی برای بنای «تخت گوهر» قائل باشیم می‌توان] احتمالا [آن را به فرد دیگری همانند بردیا دیگر فرزند کورش بزرگ (پیشنهادی) نسبت داد.

به گفته سیاوش آریا، بنای «تخت گوهر» در شهرستان مرودشت و در بخش مرکزی جا دارد و با شمارۀ ۱۳۳۴۰در تاریخ ۲۲ اَمردادماه ۱۳۸۴ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

انتهای پیام