واکنش به پوستر الکساندر فالدین و محاکمه او در دادگاه نورنبرگ؛ گرافیک در روسیه مرده است

خبرگزاری مهر-گروه هنر-آزاده فضلی؛ اولین مسابقه کارتون و کاریکاتور «هولوکاست» در سال ۱۳۸۵ و در واکنش به انتشار ۱۲ کاریکاتور توهین آمیز نسبت به پیامبر گرامی اسلام (ص) در یک نشریه دانمارکی شکل گرفت. با توجه به اینکه در غرب به موضوع آزادی بیان اعتقاد دارند اما هیچ حد و مرزی برای آزادی بیان قائل نیستند، در اولین دوره این مسابقه این مسأله مطرح شد که چرا هر نقد تردیدآمیزی نسبت به موضوع «هولوکاست» با جرایم نقدی و زندانی شدن همراه است و چرا هر بار منتقدی درباره هولوکاست بحثی را مطرح می کند، دستگیر و زندانی می‌شود. این مسابقه کارتون و کاریکاتور در گام دوم، در سال ۱۳۹۵ برگزار شد تا بعد از ۱۰ سال واکنشی باشد به انتشار کاریکاتور توهین آمیز در مجله شارلی ابدو که باز هم با همان رویکرد از سوی غرب مطرح شد. به گفته سیدمسعود شجاعی طباطبایی دبیر این رویداد، بحث اصلی در مطرح کردن هولوکاست این است که چرا مردم فلسطین باید تاوان این هولوکاست را پس بدهند، کشوری که نه در جنگ جهانی حضور داشته و نه نقشی را ایفا کرده است، چرا باید مورد تعرض قرار بگیرد.

این ۲ دوره مسابقه بین‌المللی در سال‌های ۸۵ و ۹۵ برگزار شد اما نیمه مهر ۱۴۰۳ بود که نشست خبری سومین مسابقه این رویداد این بار با عنوان مسابقه بین المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر «هولوساید» ۲۰۲۴ با حضور محمدحسین نیرومند، مسعود نجابتی، سیدمسعود شجاعی طباطبایی و سید امیر ناصر جاوید قائم‌مقام و معاون بین‌الملل حوزه هنری در سالن مهر برگزار شد و بعد از آن نیز فراخوان این رویداد بین‌المللی اعلام و منتشر شد و حالا مهلت ارسال اثر به این رویداد به پایان رسیده است.

از آنجایی که الکساندر فالدین هنرمند طراح گرافیک از روسیه مهمان رویداد «هولوساید» بود که تولیدات متعددی در جهان داشته و جوایز مختلفی هم دریافت است، بر آن شدیم تا از او و دیگر داوران و دبیر مسابقه دعوت به حضور در خبرگزاری مهر برای گپ و گفتی دوستانه کنیم و میزبان مسعود شجاعی طباطبایی دبیر، مسعود نجابتی، الکساندر و آلکساندرا فالدین و مازیار بیژنی بودیم که در بخش اول مصاحبه با عنوان «مقابله با تفکر نژادپرست صهیونیستی؛ «هولوساید» راهی برای ایجاد «انجمن جهانی مقاومت» است» با دبیر و داوران ایرانی این رویداد، درباره برخی سیاست‌ها و رویکردهای این مسابقه بین‌المللی چند وجهی و همچنین معیارهای داوری و انتخاب داورها، صحبت کردیم که مشروح آن منتشر شد. حال بخش دوم این گفتگو را با ۲ داور روسی رویداد «هولوساید» ادامه دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

* آقای الکساندر فالدین چطور شد داوری مسابقه بین‌المللی «هولوساید» را پذیرفتید در حالی که ممکن است حضور در این مسابقه و جریان مقاومت، برای شما در کشورتان و دیگر نقاط دنیا به ادامه مسیر کاری‌تان صدماتی وارد کند؟

الکساندر فالدین: من باید عرض کنم مرگ ۲ بار سراغ آدم نمی‌آید (اشاره به ضرب المثل مرگ یک بار شیون یک بار) من ۲ ماه قبل از اینکه عملیات ویژه روسیه در برابر اکراین اتفاق بیفتد، پوستری را که شامل المان تصویری «گوشت دم توپ» و «کلاه اکراینی» بود، منتشر کردم که در اصل به سربازانی که به آنها اصطلاحاً «گوشت دم توپ مسئولان غربی» می‌گویند، اشاره داشت. بعد از اینکه عملیات روسیه شروع شد، اعلام کردند بانوان را برای این عملیات قرار است بیاورند که من پوسترم را تغییر دادم و فیگور بانویی را گذاشتم که کلاه نظامی داشت. بعد از انتشار این پوستر، ۳ هزار نفر پیام دادند که من و پوتین را با هم در دادگاه نورنبرگ محاکمه خواهند کرد!

الکساندر فالدین: وقتی پوستر اعتراضی منتشر کردم ۳ هزار نفر پیام دادند که من و پوتین را با هم در دادگاه نورنبرگ محاکمه خواهند کرد!

موضوعی که من با آن مواجه شدم، بحث دشمنان زیاد و کنار گذاشتن من از رویدادهای جدی هنری بود و مسابقات بزرگ بین‌المللی که قبلاً از من به عنوان داور یا شرکت‌کننده دعوت به حضور می‌کردند، دیگر با من همکاری نکردند. غیر از همه این موارد، ما در کشورمان ستون پنجمی‌هایی داریم که سبب می‌شوند کارها و آثار خودم در کشور خودم هم دیگر اجازه انتشار و نمایش نداشته باشند. به من اعلام کردند که اجازه شرکت در هیچ رویداد و بینال هنری را ندارم و من به آنها گفتم که می‌توانم آثارم را در کشور ایران و چین به نمایش بگذارم و به قول معروف این گفته و دعای من الان با حضور در ایران و داوری مسابقه «هولوساید» مستجاب شده و حتی نمایشگاه آثارم نیز در ایران در دانشگاه قم در جریان کارگاه پوستر، برگزار شد. (با خنده)

در واقع، با توجه به اتفاقاتی که افتاده، امکان برگزاری نمایشگاهی به این خوبی و با این شرایط مناسب، وجود نداشت.

مازیار بیژنی: آقای فالدین در واقع هیهات منا الذله را اعلام کرد … (با خنده)

الکساندر فالدین: هنرمند بسیار قابل احترامی از ما دعوت به حضور کرد که واقعاً نمی‌توانستیم دعوتش را رد کنیم؛ همچنین ۱۲ سال پیش نیز به ایران آمده بودیم و خاطرات بسیاری خوبی از سفر به ایران داشتم و حتی در ذهنم هم نمی‌آمد که یک بار دیگر بتوانم آن سفر دوباره تکرار شود. ۱۲ سال پیش مترجمی همچون آقای برزو نداشتیم که به راحتی با بقیه ارتباط برقرار کنیم، چراکه حتی روسی را از من هم بهتر صحبت می‌کند.

* از آنجایی که هولوساید واژه ترکیبی به شمار می‌آید و قرار است آثاری با موضوعات هولوکاست و جنوساید برای این مسابقه ارسال شود، به عنوان یکی از داوران خارجی و کسی که آثارش مرتبط با مقاومت و ضدجنگ است، انتظار شما از آثار چه میزان و با چه کیفیت است؟

الکساندر فالدین: من خیلی سخت است در مورد تعداد آثاری که ارسال می‌شود صحبت کنم اما قطعی می‌توانم بگویم که باید منتظر آثاری بسیار شگفت‌انگیز از هنرمندان ایرانی باشیم. من برای این مسابقه می‌خواستم یک پوستر طراحی کنم و با خود بیاورم اما از نمایشگاه عکس روایت «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» رفتیم و ۲ اثری را دیدم که واقعاً من را تحت تاثیر قرار داد و یکی از این کارها را وقتی دیدم اشک‌هایم سرازیر شد و متوقف نشد.

۲ اثر در نمایشگاه عکس روایت «کلیدهایی که عمرشان از اسرائیل بیشتر است» دیدم که واقعاً من را تحت تاثیر قرار داد و یکی از این کارها را وقتی دیدم اشک‌هایم سرازیر شد و متوقف نشد در مورد «هولوساید» هم باید عرض کنم که وقتی فراخوان را برای همکاران روسی خودم فرستادم تا آنها را دعوت کنم، همه از من می‌پرسیدند که «هولوساید» به چه معناست؟ من خودم هم در ابتدا با این واژه آشنایی نداشتم و وقتی درباره آن تحقیق کردم و خواندم، متوجه شدم که «هولوساید» بسیار بدتر از «هولوکاست» است و همین دریافت‌های خودم از موضوع را برای دیگران توضیح دادم.

مطمئنم که شرکت‌کنندگان و هنرمندان ایرانی طرح‌های بسیار شگفت‌انگیزی را ارسال می‌کنند و همچنین هنرمندان چینی نیز کارهای بسیار زیبایی خواهند فرستاد، چون چینی‌ها هم همچون شما ایرانی‌ها، دارای تمدن غنی هستند.

* آقا و خانم فالدین، معیارهای شما برای داوری آثاری که در این رویداد با آنها مواجه می‌شوید، چه خواهد بود؛ از آنجایی که مطمئناً چنین آثاری را تا پیش از رویداد ندیده‌اید و با توجه به اطلاعاتی که از واژه «هولوساید» کسب کرده‌اید، معیار شما در داوری‌هایتان چه خواهد بود؟

آلکساندرا فالدین: قطعاً بحث اصلی، ایده هنرمند شرکت‌کننده خواهد بود؛ قطعاً هنرمند، شوک و حسی را که با دانستن «هولوساید» به او وارد می‌شود، درصدد انتقالش بر می‌آید و یکی از اهداف مدیوم پوستر این است که باید به بهترین شکل و فرم، حس هنرمند را به نمایش بگذارد تا مخاطب اثر نیز همان حس را دریافت کند. بنابراین به نظر من، اصلی‌ترین معیار در داوری همین موفق بودن هنرمند در انتقال حس خودش خواهد بود. معیارهای بعدی به ترتیب اهمیت، به کمپوزیسیون، رنگ، تکنیک و متدهای استفاده شده در پوستر برمی‌گردد.

هنر گرافیتی در روسیه در حال توسعه است اما در مورد پوسترها چنین نیست و متاسفانه امروز هنر پوستر و گرافیک در روسیه فوت کرده است
الکساندر فالدین: به نظر من، یک اثر خوب، حداقل استفاده از خط و رنگ را دارد و این موضوع را در کارگاه‌های جانبی این رویداد توضیح دادم، چراکه هنرمندان ایرانی تلاش دارند پوسترهایشان را تزئین کنند و دارای جزییات بیشتری باشد که این موضوع در بین هنرمندان روسی نیز رایج است اما دیدگاه من این است که یک پوستر مختصر، باید ایده اصلی را به سرعت به مخاطبش انتقال دهد؛ برای مثال مخاطب پیاده‌ای که از مقابل یک پوستر در خیابان گذر می‌کند نباید مقابل اثر بایستد تا متوجه ایده پوستر شود، بلکه در همان لحظه گذر باید حس و پیام پوستر به او منتقل شود. من این موضوع را در جلسات و کارگاه‌های «هولوساید» مطرح کردم تا در خلق اثرشان به آن توجه کنند. در واقع ایده اثر مهم است و این ایده نباید دارای مکان یا زمان باشد بلکه برای همه مردم دنیا قابل فهم باشد.

* خانم فالدین فکر می‌کنید چقدر از هنرمندان زن در این مسابقه شرکت خواهند کرد؟

آلکساندرا فالدین: سخت است به این پرسش پاسخ بدهم اما امیدوارم که تعداد قابل توجهی از هنرمندان خانم نیز حضور داشته باشند.

* پوسترها در روسیه به ویژه در دوران شوروی، نقش مهمی در انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی داشتند. این رسانه بصری به عنوان ابزاری قوی برای تبلیغ ایده‌های انقلابی، ارزش‌های اجتماعی و تغییرات فرهنگی محسوب می‌شد و می‌شود. نظر شما در مورد جایگاه هنر گرافیک و پوستر در روسیه چیست؟

الکساندر فالدین: در حال حاضر، هنر اسمپ گرافیک یا نقاشی با ذغال (گرافیتی) در روسیه در حال توسعه است اما در مورد پوسترها چنین نیست و متاسفانه امروز هنر پوستر و گرافیک در روسیه فوت کرده است!

* آیا به دلیل شرایط سیاسی حاکم چنین اتفاقی افتاده است؟

بحث این است که مکتب پوستر قبل از سال ۱۹۹۱ میلادی خیلی رشد کرده بود و رشد خوبی را شاهد بودیم اما بعد از آن سال، این مکتب به طور کلی از بین رفت و با گذشت زمان، مدام خراب‌تر شد و الان هم بیشتر استفاده از هوش مصنوعی و سیستم‌های کامپیوتری و تکنولوژی کاربرد پیدا کرده است. حتی لوگوها و نشانه‌ها آن طور که باید و شاید، رشد نمی‌کنند. در زمان شوروی، مکتب حاکم هنری به گونه‌ای بود که حتی تئاترها، نقاش‌های مختص به خودشان را داشتند که از جایگاه بالای گرافیک و تبلیغات در روسیه حکایت داشت؛ در آن زمان سفارشات پوستر از سوی افراد حقیقی و دولتی بسیار زیاد بود.

* در حال حاضر هنری که در کشور روسیه بیشتر بین هنرمندان کاربرد دارد، در چه مدیایی است؟

در حال حاضر، بازار پوستر در روسیه بسیار نازل شده و ارزشگذاری‌ها در این هنر، بهای پایینی دارد و برای سفارشات خود به آماتورها بیشتر از افراد حرفه‌ای مراجعه می‌شود. برای مثال، آخرین باری که من سفارش یک پوستر داشتم متعلق به ۲۰ سال پیش است و از آن به بعد تاکنون دیگر برای دل خودم پوستر طراحی کرده‌ام.

متاسفانه هنر روسیه به سمتی رفته است که آدم‌های بی استعداد به پشت‌گرمی عده‌ای، می‌توانند کار کنند و پولدار شوند.