مشکل شرعی «قاتل و وحشی» باید توسط چه کسی حل شود؟
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی برنامه، هشتمین جلسه از سلسله نشست‌های «سینما رو به آینده» که به همت سازمان سینمایی سوره و به میزبانی امیر قادری شب گذشته ۲۹ بهمن ماه برگزار شد، به بررسی چهل و سومین جشنواره فیلم فجر اختصاص داشت که این نشست میزبان محمود گبرلو، مهدی کرم‌پور و سجاد نوروزی بود.
ابتدای این جلسه محمود گبرلو در پاسخ به این پرسش امیر قادری که چرا جشنواره امسال پُرحاشیه بوده است، عنوان کرد: فکر می‌کنم امسال نسبت به سال‌های قبل، بهترین تیم هیئت انتخاب را داشتیم چراکه اعضای آن از اهالی سینما بودند. در حالی که اعضای هیئت انتخاب سال‌های گذشته از مجموعه مدیریتی انتخاب می‌شد و نهایت یک یا دو فیلمساز در کنار آنها بودند که نسبتشان به جریان مدیریتی نزدیک بود. زمانی که وارد جلسه شدم نمی‌دانستم اعضا چه کسانی هستند اما پس از ورود متوجه شدم که همه سینماگر هستند و همان لحظه ورود به جلسه از اعضایی که انتخاب شدند، راضی بودم. چون در جمع عده‌ای فیلمساز بودند و همچنین بازیگر نسل جوان و منتقد حرفه‌ای سینما نیز داشتیم. فکر می‌کنم این اولین بار بود که ۲ منتقد؛ یعنی من و آرش خوشخو در هیئت انتخاب بودیم. می‌خواهم بگویم که آقای منوچهر شاهسواری به عنوان دبیر جشنواره فجر ۴۳ هیچ دخالتی در انتخاب‌ها نداشتند و به ما گفتند هرچه شما انتخاب کنید، ما همان کار را می‌کنیم.
وی تصریح کرد: من به عنوان کسی که ۹۲ فیلم دیدم، می‌خواهم این را بگویم که سال آینده سال خوبی برای سینمای ایران نیست. چراکه این فیلم‌ها به لحاظ ساختار و مضمون برای مخاطب امروز جذاب نیست. بعد از شیوع ویروس کرونا و ورود پلتفرم‌ها آگاهی مخاطب نسبت به مضمون و ساختار فیلم افزایش پیدا و ذائقه مخاطب تغییر کرد. یکی از دلایلی که منتقدان انقدر از سینما ناراضی هستند، بالا رفتن توقعشان از فیلمساز است. فیلمساز ما به لحاظ ساختاری، قدرت بالایی دارد اما کسانی که برای تولید سینمای ایران برنامه‌ریزی می‌کنند، عقب‌تر از تماشاگر و فیلمساز هستند.
مهدی کرم‌پور درباره این موضوع گفت: ابتدا باید بگویم که جشنواره فیلم فجر شبیه هیچ جشنواره‌ای در دنیا نیست. در جشنواره کن هم وقتی ۲۰ فیلم از سراسر دنیا انتخاب می‌شود که برترین‌ها هستند، بازهم عده‌ای هستند که با تماشای فیلم هو می‌کشند. پس باید اینگونه فکر کرد که در هیچ‌جای جهان امکان ندارد در یک سال، ۳۳ فیلم خوب ساخته شود و امکان رسیدن به این فرمول محال است. این جشنواره حتی محصول این دولت نیست بلکه وارث دولت قبل است. ما در یک تسلسل اشتباه هستیم و مهم نیست در اینجا چه کسی رئیس شود چون بعد از گذشت چند وقت مدیران ما به یک ماشین امضا تبدیل می‌شوند که در سیستم غلطی کار می‌کنند و اینگونه امکان ندارد به رستگاری برسیم. هیچ جشنواره‌ای در دنیا هیئت انتخاب ندارد و بر اساس سیاستگذاری فیلم‌های هر سال را انتخاب می‌کنند. البته که سیاستگذاری آنها سالانه متغیر خواهد بود.
فجر ۴۳ بهترین جشنواره به لحاظ مخاطب بود
در ادامه نشست، سجاد نوروزی بیان کرد: بین ظرف و مظروف باید تفاوت باشد. شما نمی‌توانید در ظرف شاهنشاهی، مظروف جمهوری اسلامی را قرار دهید. ساختارهای حاکمیتی ما و مدیریت برنامه‌مان همانی است که در دهه چهل بود. آقای کرم‌پور دقیق گفتند که ساختار ما مربوط به دهه ۷۰ است. اگر بخواهیم از منظر جامعه‌شناسانه به قضیه نگاه کنیم، ایران بعد از آبان ۹۸ یک ایران است و ایران قبل از آبان ۹۸ یک ایران دیگر و این اصلاً به دولت ربطی ندارد. در چنین جامعه‌ای که مرتب خاصیت خرده جنبشی دارد و به شدت طیفی است، شما می‌خواهید با سازوکار دهه ۷۰ سینما را مدیریت کنید و توقع دارید که جواب هم بگیرید و حتی نسبت به اعتراضات هم ناراحت می‌شوید. از نظر من از سال ۹۸ که در سینما آزادی مشغول به کار هستم، فجر ۴۳ بهترین جشنواره به لحاظ مخاطب بود. من سرمست بودم مخاطبی که از سینما رفته، دوباره به آن برگشته است.
قادری یادآور شد: من در سال ۱۳۹۸ و قبل از کرونا این را گفتم که سینمای ایران به پایان رسیده است. سینمای ایران قبل از کرونا و تحریم‌ها به پایان رسید و فیلم‌های کمدی هم با نیم ساعت شوخی نمی‌فروخت.
نوروزی تصریح کرد: ما فیلم‌هایی در سال ۱۳۹۸ داشتیم که مردم بعد از تماشای فیلم می‌خواستند پولشان را پس بدهیم؛ چون فکر می‌کردند وقتشان با دیدن آن تلف شده است. ابتدای سال ۹۸ فیلم‌های «متری شش و نیم»، «سرخپوست» و «شبی که ماه کامل شد» را روی پرده سینماها داشتیم که هر کدام یک اتفاق خوب و مهمی را رقم زدند اما این اندوخته تمام و در پایان تابستان ۹۸ این شیب نزولی شد. بدین ترتیب در جشنواره فجر ۱۳۹۸ سالن‌های ما کلاً خالی بود و نهایت از سه یا چهار فیلم استقبال شد. این وضعیت تا سال ۱۴۰۰ کمابیش ادامه داشت و برخی از سالن‌های ما خالی بود و نمایش لغو می‌شد چراکه مخاطب نداشتیم. این جشنواره یعنی فجر ۴۳ من را خرسند کرد چراکه توانست مخاطب را با خود همراه کند. من صادقانه تحلیلی برای این اتفاق ندارم و البته معتقدم به دبیر و افراد ربطی نداشت.
فیلم اجتماعی برای جامعه در حال توسعه راهگشا است
گبرلو در ادامه با اشاره به اینکه برای تغییر در برگزاری جشنواره باید آیین‌نامه‌ها را دوباره بررسی کرد که مساله‌اش شفاف نبودن آن است، گفت: اینکه امسال هیجانی برای جشنواره ایجاد شده به دلیل سال‌های گذشته است. ما در تحلیل جشنواره یا باید با آیین‌نامه و یا جشنواره‌های خارجی و دوره پیشین فجر پیش برویم. من فکر می‌کنم مردم با توجه به سال قبل این استقبال را داشتند. ما سال قبل دبیری داشتیم که کارش فقط ایجاد تنش بود. زمانی که چهار پنج نفر از هنرمندان ترجیح دادند در جشنواره فجر شرکت نکنند، دبیر جشنواره آن را به همه تعمیم داد. خود همین موجی را ایجاد کرد که هنرمندان با جشنواره فجر قهر هستند. من این موضوع را نتیجه نابلدی و کج فهمی می‌دانم. از سوی دیگر در اولین روز جشنواره فجر ۴۲ با فریاد یکی از کارگردانان شروع شد و جدا از آن فیلم‌های ارگانی زیادی در آن رویداد وجود داشت. هیئت انتخاب فجر چهل و سوم، ۲۲ فیلم اجتماعی را انتخاب کرد، در حالی که سال‌های قبل به این شکل نبود. ما در هیئت انتخاب این تصمیم را گرفتیم که فیلم اجتماعی به هر طریقی باید دیده شود و این نوع فیلم برای جامعه در حال توسعه راهگشا است.
گبرلو یادآور شد: ما امسال چیزی حدود سه تا چهار فیلم جنگی را به دلیل ساختار ضعیفی که داشتند، رد کردیم و این فیلم‌ها مربوط به ارگانی مانند روایت فتح بود. اما از آن طرف فیلم اجتماعی که احتمال می‌دادیم شورای نظارت ممکن است آن را رد کند، انتخاب کردیم. اینکه چرا امسال فیلم‌ها ضعیف بودند، بحث دیگری است. زمانی که فیلم دیده شد، همه متوجه شدند که فیلم‌ها ضعیف است اما پیش از جشنواره اشتیاق تماشای فیلم‌ها وجود داشت به این دلیل که دولت چهاردهم و جریان حاکمیت سال گذشته احساس کرد که در حال زمین خوردن است. پس با تغییر نگرش امسال از جمع صنوف سینمایی یک دبیر انتخاب کرد که اهل تعامل و گفتگو باشد. در مجموع هم سعی کردند فضای گرمی را برای دهه فجر و جشن انقلاب ایجاد کنند.
وی افزود: پس از تمام شدن جشنواره فجر ۴۳ باید بگوییم که سالن‌های سینما با این فیلم‌ها در سال بعد تعطیل می‌شوند زیرا کسی برای تماشای این آثار نمی‌رود. حتی فیلم‌های اجتماعی امسال نیز نمی‌تواند مخاطبان را آنچنان جذب کند. دولت چهاردهم امسال ناخواسته هیئت انتخابی را انتخاب کرد که نمی‌توانست در کارشان دخالت کند و هیئت انتخاب هم روی فیلم‌های اجتماعی تاکید داشتند.
امیر قادری بیان کرد: یعنی تبعیض قائل شدید؟
گبرلو گفت: خیر. فقط ناخواسته دوست داشتیم این فیلم‌ها دیده شوند. سال گذشته بسیاری از فیلم‌های اجتماعی ما زیرزمینی شدند اما امسال ما فیلم زیرزمینی به آن شکل مطرح نداریم به این دلیل که فیلم‌های اجتماعی که انتخاب کردیم گاهی احساس می‌کردیم شورای نظارت ممکن است با آنها مخالفت کند و اینها زیرزمینی شوند اما قاطعانه ایستادیم که این فیلم‌ها از فیلتر نظارت رد شوند. آقای منوچهر شاهسواری هم در این زمینه بسیار سختی و زحمت کشید.
تمام سینمای ایران بخش مسابقه جشنواره فجر نیست
قادری گفت: آقای گبرلو شما به عنوان عضوی از هیئت انتخاب از داوری‌ها راضی هستید؟
گبرلو پاسخ داد: من به داوری‌ها احترام می‌گذارم. اینکه راضی باشم یا نه به سلیقه من برمی گردد. من باید احترام بگذارم تا دیگران هم به من احترام بگذارند. درباره داوران جشنواره نیز باید بگویم که آنها صاحب نظر هستند و شما نمی‌توانید تک تک اعضای داوری را در نظر نگیرید چون افرادی هستند که در حوزه خود تخصص دارند. اگر فشاری بر آنهاست باید مشخص شود. همیشه آرای هیئت داوران مخفی بوده و اعمال‌هایی می‌شده است که آقای رضاداد خود افشاگری کردند که نیم ساعت به جایزه نوید محمدزاده مانده بود آن را تغییر دادند.
امیر قادری توضیح داد: فکر می‌کنم نتیجه این بحث این است که به هرحال بعد از مدتی مردم دوباره تا حدی بخشیده و به جشنواره برگشته‌اند. از طرف دیگر سینمای ایران در بخش‌های مختلف خود یعنی آثار کمدی، اجتماعی و … محصولات مفید و تماشاگرپسند تولید نکرده و ممکن است این دوباره باعث سرخوردگی شود. حرفی که دوستان دارند این است که اگر تغییراتی در تصمیم‌گیری‌ها اتفاق نیفتد، ما نتیجه‌ای خواهیم گرفت که تا الان وجود داشته است. باید تصمیم‌های تازه‌ای گرفته و روزنه‌های جدیدی باز شود که حرف‌هایی که عزیزان در اینجا می‌گویند، تکرار نشود.
مهدی کرم‌پور گفت: این نکته را تکرار کنم که تمام سینمای ایران در بخش مسابقه نیست. فیلم‌های اجتماعی‌ای وجود دارند که در حال حاضر در خارج از ایران نمایش داده می‌شوند که هرگز پروانه ساخت نگرفته‌اند و بخش کمدی هم وجود دارد که حتماً می‌آیند و فروش خواهند داشت یعنی محصول همه اینها در بخش مسابقه نیست.
آرای سیمرغ مردمی مشکل ریاضی در خود دارد
محمود گبرلو درباره نبود شکیب شجره در بین نامزدهای جشنواره و برگزیده نشدن مریلا زارعی گفت: شخصاً بازی شکیب شجره در «دست تنها» را شاهکار می‌دانم و خیلی دوست داشتم. اما نمی دانم چرا نامزد نشدند. به نظر من خانم زارعی بازیگر بسیار خوبی هستند ولی در اینجا بازی شاهکاری نداشتند. از نظر من فیلم «موسی کلیم الله» شاهکار نبود و یک فیلم معمولی بود. از نظر ساختار سینمایی اشکال جدی داشت و از نظر دستاورد فنی هم نوآوری وجود نداشت. سال‌های سال است که در سینمای جهان این را می‌بینیم و اتفاق جدیدی نبوده است.
سپس مهدی کرم‌پور درباره انتخاب فیلم «پیشمرگ» به عنوان بهترین فیلم آرای مردمی بیان کرد: مشکل عمده‌ای درباره آرای مردمی وجود دارد. همه این ساختار جشنواره را باید کوبید و دوباره ساخت. ساختار سینمای ایران در حال حاضر در جایی که به عنوان مدیریت فرهنگی وجود دارد، باید کاملاً از بین برود و مجدد ساخته شود. همچنین نیازی به بازسازی ندارد و به نوسازی نیاز دارد. همین سیمرغ مردمی اشکال دارد. سال‌ها در خانه سینما این را گفتم و الان هم می‌گویم. آرای مردمی یک مشکل ریاضی در خود دارد و اتفاق این است که ضریب استقبال مخاطب باید به عنوان یک پارامتر در ضریب محاسبه شود که نمی‌شود. در حقیقت از نظر ریاضیات باید این ضریب را در آرای مردمی در نظر گرفت. فیلمی که مردم استقبال بیشتری کنند شاید رای منفی هم بگیرد ولی اشکالی ندارد و شما باید استقبال را در ضریب محاسبه کنید. من «پیشمرگ» را ندیده‌ام و کلاً در این جشنواره ۴ فیلم دیدم که دوتای آن هم مربوط به بخش ویژه بود. این نحوه محاسبه تا ابد می‌تواند غلط باشد.
کرم‌پور بیان کرد: وقتی فیلمی که سیمرغ مردمی را می‌گیرد، نمی‌فروشد باید ساختار را درست کرد. اگر شما نسبتی گرفته‌اید که مردم دیده و پسندیده‌اند پس به قول آقای نوروزی باید حداقل پنجاه میلیارد بفروشد و اگر چنین نبود ببینید مشکل ساختاری در کجاست؟
گبرلو توضیح داد: واقعیت این است که این سازوکارها زمانی درست می‌شود که ما بفهمیم که دوران سینمای وابسته به سیستم نظارتی و حاکمیتی تمام شده و سینما باید به بخش خصوصی واگذار شود و گردش درست هنر صنعت را داشته باشیم. تا وقتی که مدل شوراها با مدل ۸۲ پیش برود طبق چیزی که خود آقای مستغاثی گفتند ما طبق آیین‌نامه سال ۸۲ پیش می‌رویم، راه به جایی نمی‌بریم. ما در هیئت انتخاب یک بحثی داشتیم که یکی از دوستان مساله را درباره «پیر پسر» مطرح کرد که این پدرکشی است ما نباید اقتدار پدر را از بین ببریم. گفتم این تفکر همان سال ۸۲ است. آن موقع اخلاقیاتی حاکم بود که باید طبق آن پیش می‌رفتیم ولی نسل امروزی که پدر را محاکمه می‌کند چیز دیگری است.
«قاتل و وحشی» مشکل شرعی دارد اما مشکلات شرعی باید توسط چه کسی حل شود؟
گبرلو همچنین گفت: سیستم غلط ساختاری جشنواره، بین خبرنگاری که خبر را اطلاع‌رسانی می‌کند و یک منتقد تفاوتی قائل نمی‌شود. حتی سردبیران نیز به این نکته توجه نمی‌کنند. بسیاری از منتقدان صاحب نظر، فیلم را در برج میلاد تماشا نمی‌کنند و همان لحظه هم اظهارنظر نمی‌کنند اما جوانانی که مدعی منتقد بودن هستند، پس از تماشای فیلم سریع اظهارنظر کیلویی می‌کنند و می‌گویند که فیلم بد و ضعیفی بود درحالی که نه فیلمنامه و نه سینما را نمی‌شناسند. خود جشنواره هم در این زمینه مقصر است مثلاً فضای نشست‌ها را بسیار باز و گسترده کرده است و همه می‌توانند در آن حضور پیدا کنند.
وی افزود: در همه جای دنیا برای یک فیلمساز ارزش زیادی قائل هستند. به عقیده من شان یک فیلمساز کمتر از رئیس‌جمهور نیست و وقتی می‌خواهد یک گفتگوی مطبوعاتی انجام دهد، باید تمام پروتکل‌ها رعایت شود. مثلاً وقتی رئیس‌جمهور نشست خبری دارد، نماینده رسانه مشخص است، سوالش را می‌نویسد و پشت تریبون می‌خواند. عدم اجرای این موارد باعث می‌شود که هنرمندان نیز جشنواره را کمتر جدی بگیرند.
امیر قادری گفت: امسال حتی در یکی از نشست‌ها شخصی کمدی اجرا می‌کرد. این پیشنهاد خوب است که هر رسانه اول جشنواره نماینده‌اش را معرفی کند.
محمود گبرلو در پایان درباره فیلم «قاتل و وحشی» گفت: من فیلم «قاتل و وحشی» را تماشا کردم و فیلم بدی نیست. این فیلم مشکل شرعی دارد اما من این را متوجه نشدم که در جامعه ما مشکلات شرعی باید توسط چه کسی حل شود. من شخصاً معتقدم که مشابه این فیلم‌ها در جمهوری اسلامی ساخته و پخش شده است مانند فیلم «صبح» یا «بازمانده». باید مشخص کنیم که در جمهوری اسلامی ما تابع نظر کدام یک از مراجع باشیم. در فیلم «قاتل و وحشی» آنقدر قصه جذاب و گیرا و درام قوی است که شما اصلاً متوجه بی‌حجابی نمی‌شوید. در پشت پرده تصمیمات متعددی درباره سینمای ایران گرفته می‌شود که ما متوجه آن نمی‌شویم. باید جلوی این اتفاقات گرفته شود. یکی از مسئولان جشنواره می‌گفت که نباید فیلم «پیر پسر» را نمایش دهید. پس از اکران گفت که آخیش و فکر نمی‌کردیم که تا این حد بازتاب خوبی داشته باشد. در پشت پرده متوجه نیستند که فیلم چه اتفاقات خوبی را می‌تواند در جامعه رقم بزند.
فایل کامل این نشست را در اینجا مطالعه کنید.