سنت‌های مبعث؛ از جشن مخصوصِ مردان ۶۳ ساله تا نذر صلوات!
تهران فرهنگی: در تاکستان در جشن مبعث روحانیون و واعظان سرگذشت و اخلاقیات پیامبر را برای مردم بازگو می‌کنند. در این شب مردم علاوه بر نمازهای مستحبی و نمازهای خاص این شب که در مفاتیح آمده است، به خواندن زیارتنامه حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) نیز می‌پردازند و به روایتی معتبر، شب بیست و هفتم ماه رجب را (لیلةالمحیا) نیز می‌نامند. در این شب ضمن تجمع و حضور در مساجد و اماکن متبرکه به نیت شفای بیماران و برآورده شدن حاجات و نیاز نیازمندان، دعا می‌کنند و از گناهان خود طلب مغفرت و آمرزش می‌کنند. در چنین شب و روز مبارکی مردم آیةالکرسی و سوره قدر را می‌خوانند و بسیار زیاد تسبیح حمد و استغفار می‌کنند.
در برخی نقاط بابل در شب مبعث حضرت رسول مراسم‌های شاد با حضور و شرکت اهالی محل در مساجد و اماکن مذهبی یا در فضای باز برگزار می‌شود و برنامه‌هایی از قبیل تلاوت قرآن، مولودی‌خوانی ، امیری خوانی، طالب‌خوانی، پذیرایی با شیرینی و حلوای خانگی از مهمانان و خواندن اشعار محلی و دادن جایگاه به افرادی که تولدشان مصادف با روز مبعث باشد برگزار می‌شود.
در کهک قم، روستای برج سردار لیلک کهگیلویه و بویراحمد، بیجار و گل‌تپه همدان در روز مبعث حضرت رسول اکرم، پوشیدن لباس نو، حنا بستن، گلاب پاشیدن، دود کردن عود و اسپند، پایکوبی، مدیحه‌سرایی، منقبت‌خوانی و دیدار از سادات مرسوم است.
کاسه‌هایی که از حنا پر می‌شوند
در شب عید مبعث در جزیره کیش بچه‌های ۱۲ یا ۱۳ ساله در حالی که کاسه‌هایی در دست دارند به در خانه‌ها می‌روند و صاحب خانه‌ها با روی گشاده مقداری حنا در کاسه‌های بچه‌ها می‌ریزند و بچه‌ها کاسه‌های حنا را به خانه برده و آن شب همه اعضای خانواده به دست و پای خود حنا می‌بندند. همچنین در مساجد جزیره کیش مراسم جشن و سرور با حضور مسلمانان اهل سنت در مسجد نور جزیره برگزار می‌شود.
در سیستان و بلوچستان نیز گروه‌های مختلف مردم اعم از شیعه و سنی در سالروز بعثت پیامبر شربت و شیرینی پخش می‌کنند و در آیین‌های ویژه این روز در مساجد شرکت می‌کنند و ارادت خالصانه خود را به ساحت مقدس پیامبر اسلام نشان می‌دهند.
جشن‌های زنانه و مردانه مبعث در اردبیل
در شهرستان کوثر اردبیل روز بعثت در مجالس مردانه خادمین مساجد صبح زود سماورها را روشن می‌کنند و بعد از جوش آمدن آب چایی دم می‌کنند. حدود ساعت هشت یا نه صبح نیز مردم دسته‌دسته به مسجد می‌آیند، ابتدا آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کنند و آنگاه مداحان به مدیحه‌سرایی می‌پردازند. در حین مدیحه‌سرایی، خادمین با چای و شیرینی از مردم پذیرایی می‌کنند. مدیحه‌سرایان در مدیحه‌سرایی مردم را در تکرار بعضی از بندها هماهنگ و تشویق می‌کنند. در این روزی زنان نیز همچون مردان مجالس جداگانه‌ای در مساجد برگزار می‌کنند و برخی افراد با خود شیرینی و حلوا به مسجد می‌برند. در پایان مراسم به هر یک از شرکت کنندگان در جشن مقداری شیرینی و حلوا داده می‌شود تا به عنوان تبرک برای دیگر اعضای خانواده خود ببرند. جشن زنان چه در گذشته و چه در زمان حال باشکوه تر از جشن مردان برگزار می‌شود.
از شیرین شدن کام مهمانان تا برگزاری مسابقات قرآنی
در شهرها و روستاهای استان مرکزی، قودجان خوانسار، کسمای صومعه‌سرا، فروتقه کاشمر، یزد، روستای برج سردار لیلک کهگیلویه و بویراحمد، شهرهای نهاوند و کوهدشت لرستان، قوچان، میانده شیبکوه فسا، بالاده، کازرون، ایزدخواست آباده و اقلید از توابع استان فارس، بیجار، میانکوه اردل چهار محال و بختیاری و بندر لنگه و کلاته خیج شاهرود مردم با پوشیدن لباس نو و معطر ساختن خود همراه با دسته گل و شیرینی راهی مجالس جشن در مساجد می‌شدند. بانیان جشن با نقل، شیرینی، شربت و چای کام مهمانان را شیرین می‌کردند و مداحان، نعت‌خوان‌ها، سرودخوان‌ها و منقبت‌خوان‌ها به شادی و سرور مجالس رونق خاصی می‌دادند. همچنین دود کردن عود و اسپند بسیار معمول بود و به منظور شاد و سرگرم کردن مهمانان مسابقاتی با مضامین احکام، احادیث و قرآن برپا می‌شد و به برندگان جوایزی به عنوان هدیه داده می‌شد و همچنین به کسانی که نامشان هم‌نام ائمه و حضرت رسول بود جایگاه می‌دادند. این جشن‌ها و اغلب آداب و رسوم آن در حال حاضر نیز در این مناطق با شرکت جمعی از مردم، جوانان، هنرمندان، ورزشکاران و… برگزار می‌شود.
در کاشمر شب عید مبعث در تمامی مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها با چای و شیرینی و بسته‌های آماده شده نوشیدنی، میوه و شیرینی از حاضرین در جشن پذیرایی می‌شود و در روستاها هم مساجد جامع مراسمی دارند که بسیار پرشکوه است. شیرینی این جشن در گذشته در روستاها خرمای خشک، مویز، کشمش، مغز گردو و بادام بود.
دید و بازدید به‌ویژه دیدار با بزرگان از رسوم دیگر این مناسبت است که اکثر مردم ایران به آن پایبند هستند. به عنوان مثال در خمین بزرگترها به دیدار سادات می‌روند و سادات هم به مهمان‌ها سکه یا اسکناس‌هایی که ممهور به مهر «مبارک باد میلاد حضرت رسول» است به عنوان تبرک می‌دهند.
جشنی برای مردان ۶۳ ساله!
در ترکمن صحرا هرگاه یکی از مردان به سن ۶۳ سالگی برسد به احترام بزرگداشت ۶۳ سالگی زندگی پیامبر مهمانی می‌دهد و جشنی برپا می‌دارد. این جشن را مردم ترکمن «آو قویون» (گوسفند سفید) می‌نامند و مردم گنباد به آن «آوآش» (ریش سفیدی) می‌گویند. در این جشن هر کس به فراخور توانایی مالی خویش غذایی تدارک می‌بیند و از مهمانان پذیرایی می‌کند و آنهایی که از تمکن مالی بالایی برخوردار باشند یک یا دو بره یا گوسفند یا بز سفید ذبخ کرده و میان خانواده‌ها تقسیم می‌کنند. در این جشن مسابقه کشتی نیز اجرا می‌شود و به برنده مسابقه از طرف صاحب جشن پول نقد یا پارچه پیراهنی جایزه داده می‌شود.
در گذشته در شب و روز جشن مبعث در نوبران ساوه اگر زمستان بود مردم دور کرسی در خانه یکی از اهالی جمع می‌شدند و اگر تابستان بود روی پشت‌بام‌های فرش شده جمع می‌شدند و میرزای دِه که مکتبخانه داشت در خصوص سیره عملی و اخلاقی پیامبر احادیث و روایاتی را برای حاضران نقل می‌کرد سپس از افراد دعوت شده با چای، نقل و شیرینی پذیرایی می‌شد. امروزه نوارهای مذهبی جایگزین میرزای مکتبخانه شده است.
هدیه دادن به نوعروسان و افراد هم‌نام با ائمه و پیامبر نیز یکی از رسم و رسوم وابسته به مبعث است.
حاجت‌خواهی بزرگسالان و هِل هِلویی کودکان
مردم بیجار در روز بیست و هفتم ماه رجب به منظور برآورده شدن حاجت‌ها و آرزوهایشان هنگام غروب آفتاب قبل از اذان مغرب و عشا در بین هفت خانواده از همسایگان خود نمک، خرما، حلوا، شکر و پنیر تقسیم می‌کنند و بعضی‌ها هم آش کشک و شله‌زرد درست می‌کنند و بین مردم تقسیم می‌کنند.
مردم کازرون در گذشته روز عید مبعث را عید محمد(ص) می‌نامیدند. در بعضی مناطق مراسم جشن و وعظ مذهبی برپا می‌شد. زنهایی که نذر داشتند «گرده ماه رجبی» که نان گرد نسبتاً کلفت و کوچکی بود را می‌پختند و بین مستمندان اقوام و دوستان و همسایگان تقسیم می‌کردند.
مردم مناطق مختلف ایران در شب و روز پر فضیلت عید مبعث پیش از حاجت‌خواهی از حضرت حق با توسل به حضرت رسول (ص) صلوات‌خوانی می‌کنند و بر ختم رسل سلام و درود می‌فرستند. در قوچان ختم صلوات در عید مبعث را ثواب می‌دانند به این ترتیب که شمعی روشن می‌کنند و تا پایان سوختن شمع مرتب صلوات می‌فرستند، همچنین اشعاری می‌خوانند و در جواب اشعار صلوات می‌فرستند.
در میانده شیبکوه فسا ذکر صلوات در ماه رجب به‌ویژه در شب و روز عید مبعث در اغلب خانواده‌هایی که به همین منظور نذر یا نیت کرده‌اند برگزار می‌شود و چند نفر از مؤمنین و صالحین مسئول برگزاری ذکر صلوات می‌شوند. ابتدا پارچه‌ای از مخمل که به صورت برجسته صلوات بر آنها سوزندوزی شده تهیه می‌شود و به نوبت سر در خانه‌ای که از آنها دعوت شده نصب می‌شود تا نشان و علامتی جهت اطلاع دیگران باشد و هر خانواده طبق نذر و نیت تعداد صلوات را به دعوت شدگان مجلس اعلام می‌کند. نذرها از صد تا دویست صلوات است و به علت طولانی شدن جلسه معمولا بیش از این نذر نمی‌شود چنانچه نذر و نیت بیشتر باشد در دو یا سه جلسه انجام می‌گیرد.
مردم بندرلنگه که اکثراً اهل تسنن و شافعی مذهب هستند، روز مبعث را «روز خیر و خیرات» می‌دانند و زولبیا، شیرینی و غذا به خانه یکدیگر می‌فرستند. همچنین در این روز کودکان بندر لنگه‌ای برای جمع‌آوری طعام به در خانه‌ها می‌روند و به آن «هِل هِلویی» می‌گویند. صاحبخانه‌ها با شنیدن صدای کودکان به آنها آب نبات، ذرت پخته، ژله و خوراکی‌های دیگر می‌دهند.
اهل تسنن و عید معراج
روز ۲۷ ماه رجب مصادف با مبعث حضرت رسول اکرم (ص) در مناطق کردنشین ایران و به‌ویژه شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی و اهل تسنن منطقه مهاباد به «عید معراج» معروف است. در مهاباد در آن شب در مساجد و تکایای شهر و روستا، مراسم ویژه «معراجانه» برگزار می‌شود و معراج‌خوانان اشعاری را در وصف معراج رفتن حضرت رسول (ص) همراه با نوای دف می‌خوانند.
پیشترها در منطقه مهاباد و به‌ویژه در میان ایلات و عشایر، صبح غذا و خوراک (جیژنانه) عیداینه آماده می‌شد و پس از برگزاری مراسم نماز صبحگاهی «عید معراج» خوراک‌ها را به مساجد می‌آوردند و مردان صبحانه عید معراج را در مساجد صرف می‌کردند و هر خانواده نیز مقداری غذا را به منازل فقرا و مستمندان می‌فرستاد اما این سنت اکنون از بین رفته و غذای عید معراج به ناهار تبدیل شده است. امروزه غذا عبارت است از چلوکباب، چلو خورشت، آش ماست با گیاهان خوراکی و… بر سر سفره‌ها می‌گذارند.
پی‌نوشت: این گزارش با استفاده از اطلاعات مقاله «تجلی آیین‌های میلاد و مبعث پیامبر اعظم (ص) در فرهنگ مردم» نوشته شهرزاد دوستی که در واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیما در سال ۱۳۸۸ انجام شده، نوشته شده است.
انتهای پیام
