جایزه جلال افق جدیدی برای ارتقاء ادبیات کشور ایجاد می‌کند
تهران فرهنگی: نشست اعضای هیئت علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، سه شنبه ۲۹ آبان با حضور عبدالحسین کلانتری، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، مسعود کوثری دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد و اعضای هیئت علمی این جایزه در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست، رمضانی جایزه جلال آل‌احمد را مهم‌ترین جایزه ادبی کشور و دربرگیرنده بخش‌های مهم ادبیات کشور شامل رمان و داستان بلند، داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی دانست و گفت: انتخاب هیئت علمی جایزه جلال آل‌احمد متناسب با بخش‌های جایزه، حاصل بررسی دقیق و کارشناسانه در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران است تا بتوانیم از تخصص‌های لازم و سلیقه‌های گوناگون ادبی در برگزاری این رویداد ادبی استفاده کنیم.
وی افزود: این جایزه که اکنون به هفدهمین دوره خود رسیده، به‌عنوان مهم‌ترین جایزه ادبی کشور شناخته می‌شود. در واقع تلاش مستمر اعضای هیئت علمی و دست‌اندرکاران در سال‌های گذشته، جایگاه ویژه‌ای برای این رویداد ادبی فراهم کرده است.
رمضانی ادامه داد: حامد محقق، دبیر اجرایی جایزه، از ابتدای تیر امسال (۱۴۰۳) با انتشار فراخوان و جمع‌آوری آثار، فرآیند این دوره را مطابق اساسنامه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی آغاز کرد. تاکنون ۲۵۲۶ اثر از ۸۷۹ ناشر به دبیرخانه ارسال شده است که در چهار بخش اصلی، شامل داستان بلند و رمان، مجموعه داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی، دسته‌بندی شده‌اند.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران درباره تفکیک آثار دریافتی گفت: در بخش داستان بلند و رمان؛ ۱۲۶۵ اثر، مجموعه داستان کوتاه؛ ۳۹۶ اثر، مستندنگاری؛ ۷۴۹ اثر، نقد ادبی؛ ۱۱۶ اثر که البته در مقایسه با دوره گذشته، تعداد آثار دریافتی با کاهش روبه‌رو بوده است. دوره شانزدهم با دریافت ۲۸۸۹ اثر همراه بود، اما در این دوره این رقم به ۲۵۲۶ اثر کاهش یافته است. با این حال، در حوزه نقد ادبی شاهد رشد آثار بوده‌ایم که این امر به دلیل حضور جناب آقای دکتر کوثری به‌عنوان دبیر این بخش است.
رمضانی همچنین به برنامه‌های جانبی جایزه جلال آل‌احمد اشاره کرد و ادامه داد: در راستای تقویت داستان‌های بومی و اقلیمی کارگاه‌های آموزشی در قالب برنامه داستان منطقه‌ای «اقلیم قلم» برگزار شده است. نخستین دوره این کارگاه‌ها در استان فارس با حضور ۸۵ هنرجو از ۷ استان (استان‌های اصفهان، بوشهر، کرمان، کهگیلویه بویراحمد، هرمزگان، یزد و فارس) و دومین دوره در استان اردبیل با حضور ۸ استان (استان‌های آذربایجان شرقی و غربی اردبیل، زنجان و قزوین، کردستان، گیلان و البرز) با مشارکت ۹۵ هنرجو اجرا شد. در مجموع، ۱۰۰ کارگاه آموزشی با حضور ۸ استاد برگزار شد که از میان شرکت‌کنندگان، ۶۰ نفر پس از گذراندن مراحل آموزشی به سطح پیشرفته راه یافتند. این کارگاه‌ها بر اساس بازخوردهای دوره‌های پیشین و با هدف رفع ضعف‌های موجود در داستان‌نویسی اقلیمی طراحی شده است.
وی همچنین از اعضای هیئت علمی و داوران جایزه جلال تشکر کرد و ادامه داد: امیدوارم این دوره از جایزه جلال آل‌احمد با دقت نظر اعضای هیئت علمی و تلاش دست‌اندرکاران، به بهترین شکل برگزار شود و نتیجه آن مورد رضایت خالقان آثار و اهالی ادبیات باشد.
کاهش شرکت‌کنندگان جایزه جلال نگران‌کننده است
در ادامه این نشست، مسعود کوثری، دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد با اشاره به اهمیت این جایزه گفت: در دوره‌های گذشته نیز به‌عنوان داور در بخش‌های مختلف فعالیت داشتم و از این بابت افتخار می‌کنم. جایزه جلال هدفی بزرگ دارد و آن رشد ادبیات و تقویت داستان‌نویسی و رمان‌نویسی در ایران است.
وی با اشاره به جایگاه جهانی ادبیات افزود: هنوز در حوزه ادبیات به جایگاهی که شایسته ایران است، نرسیده‌ایم. در حالی که سینمای ایران توانسته جوایز معتبر جهانی را کسب کند، در ادبیات این موفقیت‌ها نصیبمان نشده است. ما باید تلاش کنیم آثاری با کیفیت جهانی تولید کنیم.
کوثری درباره تعداد آثار دریافتی نیز افزود: در گذشته تعداد آثار بیشتر بود، اما اکنون به ۲۵۰۰ اثر رسیده است. این کاهش کمی نگران‌کننده است، اما نکته مهم‌تر کیفیت آثار است. اگر از این تعداد، ۲۰ تا ۳۰ درصد آثار خوب باشند، می‌توان امیدوار بود که این جایزه به هدف خود نزدیک شده است.
دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت نشر در ایران امروز گفت: امروز ناشران با تیراژهای پایین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نسخه فعالیت می‌کنند. حمایت‌های قبلی مانند یارانه کاغذ هم دیگر وجود ندارد. با این حال، تعداد ناشران رو به افزایش است که در مقایسه با روندهای جهانی، نکته عجیب به نظر می‌رسد.
وی در پایان گفت: قضاوت آسان نیست، اما باید منصفانه باشد. امیدوارم در این دوره با همکاری صمیمانه اعضای هیئت علمی، آثار شایسته‌ای برای معرفی و تقدیر پیدا کنیم و از این مسئولیت سربلند بیرون بیاییم.
پیشنهادهایی برای بهبود داوری جایزه جلال
در ادامه نشست، مریم حسینی به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و پیشنهادهایی برای بهبود روند داوری آثار ارائه داد. او با اشاره به تجربه خود در دوره‌های مختلف داوری گفت: خوشحالم که این فرصت فراهم شده تا بار دیگر در جمع دوستان باشم. آمار کتاب‌های حوزه نقد ادبی ارسال شده برای هفدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد قابل توجه است، اما تجربه نشان داده که نمی‌توان نقد ادبی، داستان کوتاه، رمان و مستندنگاری را با یک هیئت علمی یکسان داوری کرد.
حسینی پیشنهاد کرد که آثار نقد ادبی از سایر بخش‌ها جدا شوند و برای این حوزه، هیئت داوری مستقل تشکیل شود. بهتر است این آثار به کتاب سال منتقل یا هیئت علمی جداگانه‌ای برای داوری آن‌ها تعیین شود. در واقع این کار می‌تواند دقت و عدالت بیشتری را در روند داوری فراهم کند.
حسینی همچنین با اشاره به دشواری‌هایی که در مسیر همکاری و داوری وجود دارد، ابراز امیدواری کرد که انتخاب داوران و روند داوری در سال جاری با کیفیت بالاتری همراه باشد.
ضرورت آسیب‌شناسی جایزه جلال و ورود به نظام جهانی کپی‌رایت
در ادامه این نشست، صادق کرمیار به بیان دغدغه‌های خود درباره وضعیت ادبیات ایران و جایزه جلال آل‌احمد پرداخت و گفت: هرچند برگزاری جایزه تا امروز ادامه یافته، اما تأثیر آن در رشد ادبیات باید به‌صورت جدی بررسی شود.
وی با اشاره به چالش‌های پیش‌روی ادبیات ایران برای ورود به عرصه جهانی، ادامه داد: تا زمانی که ابتدایی‌ترین قواعد بین‌المللی مثل کپی‌رایت رعایت نشود، امکان حضور ادبیات ایران در جهان فراهم نخواهد شد. امیدوارم مسئولان این دوره بتوانند این مسئله را جدی دنبال کنند و گامی مهم در این مسیر بردارند.
کرمیار همچنین به کاهش چشمگیر شمارگان کتاب‌ها در ایران اشاره کرد و گفت: از تیراژ ۳۰۰۰ نسخه‌ای به تیراژهای ۵۰۰ تا۱۰۰ نسخه‌ای رسیده‌ایم. آیا این کاهش، به دلیل گسترش فضای مجازی است یا دلایل دیگری دارد؟ این مسائل نیازمند آسیب‌شناسی دقیق است.
در پایان، کرمیار به اهمیت ایجاد انگیزه در نویسندگان اشاره و افزود: با وجود سوژه‌های ارزشمندی که در ذهن دارم، هیچ انگیزه‌ای برای نوشتن ندارم. باید بررسی شود که چگونه می‌توان نویسندگان را برای خلق آثار ماندگار ترغیب کرد. برگزارکنندگان جایزه جلال آل‌احمد باید با ارائه مشاوره‌های تخصصی و بررسی علمی، تأثیرگذاری این جایزه را در جامعه افزایش دهند.
لزوم بازگشت به اصول و شفافیت در داوری جوایز ادبی
محمد حنیف، با تأکید بر اهمیت بازگشت به اصول اولیه در داوری آثار ادبی گفت: در اینجا ما به دنبال احیای جایگاهی هستیم که مدت‌هاست خدشه‌دار شده است. در حقیقت، مسئله مطرح این است که باید درباره آثار داوری کنیم، نه به نام ناشر یا نویسنده. در دنیای امروز، متأسفانه این مشکل تنها مختص جوایز دولتی نیست، بلکه حتی در جوایز غیردولتی نیز گاهی دیده می‌شود که تنها نام ناشر، تعیین‌کننده اثر است.
وی با اشاره به تفاوت‌هایی که در روند داوری در این جایزه وجود دارد، ادامه داد: ما باید به محتوای اثر، نه نام نویسنده یا ناشر توجه کنیم. این تنها راهی است که می‌تواند شفافیت و عدالت را در داوری‌ها برقرار کند.
حنیف افزود: اگر بخواهیم در راستای انتظارات حاکمیت و جامعه پیش برویم، باید از کسانی استفاده کنیم که سلامت روند جایزه جلال را تضمین کنند، به‌ویژه کسانی که نسبت به اصول و معیارهای داوری وفادار هستند و هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهند تا مسائل حاشیه‌ای بر کیفیت داوری‌ها تأثیر بگذارد.
این رمان‌نویس و پژوهشگر ادبیات داستانی در پایان گفت: روند داوری جایزه جلال به گونه‌ای پیش برود که در آینده، شفافیت و اصالت جایزه حفظ شود و همگان از آن به‌عنوان یک الگوی معتبر در عرصه ادبیات ایران یاد کنند.
اهمیت شایستگی در انتخاب داوران و حفظ آزادی قلم
در ادامه این نشست مریم جلالی در سخنانی با تأکید بر شایستگی در انتخاب‌ها، ابراز امیدواری کرد که این انتخاب‌ها به‌گونه‌ای انجام شود که شایسته باشد.
وی گفت: تنها چیزی که باید در این انتخاب‌ها مهم باشد، اصل شایستگی است. ما به‌عنوان کسانی که پرچم آزادی قلم را بالا می‌بریم، باید در عمل نشان دهیم که این آزادی را در کار خود می‌پذیریم و اثبات می‌کنیم. این امر نباید تنها در حرف باشد، بلکه در انتخاب‌ها و داوری‌ها نیز باید به آن پایبند باشیم.
جلالی در پایان ضمن تشکر از برگزارکنندگان و حاضران در جلسه، ابراز امیدواری کرد که روند داوری‌ها با دقت و شایستگی ادامه یابد و تأثیر مثبتی در رشد ادبیات کشور داشته باشد.
پیشرفت ادبیات کشور در گرو اهمیت به نوشتن
عبدالحسین کلانتری؛ معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد انقلاب اسلامی، در سخنانی که پس از اظهارات اعضای هیئت علمی جایزه جلال آل‌احمد ایراد کرد، با بیان اینکه این رویداد از دستاوردهای مهم ادبی کشور است، اظهار امیدواری کرد که با انجام تعاملات و اقدامات فرهنگی، ادبیات کشور به جایگاه شایسته خود برسد.
وی در ادامه بر اهمیت تمرین نوشتن تأکید کرد و گفت: یکی از اهداف اصلی ما در حوزه کتاب، ترویج و تقویت نوشتن است. به‌عنوان فردی که ارتباط زیادی با دانشجویان داشته‌ام و مشکلات آنان را لمس کرده‌ام، به‌خوبی به ضرورت این مسئله پی برده‌ام. در تجربیاتم ضعف‌های جدی در ورود به عرصه نگارش مشاهده کرده‌ام و متوجه شدم که گاهی فریاد جایگزین نوشتار می‌شود.
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: ما باید جامعه را با فرهنگ نگارش و کتاب آشنا کنیم. این جایزه می‌تواند گام مهمی در این مسیر باشد. همچنین باید فرهنگی ایجاد کنیم که جامعه به کتاب و نوشتن علاقه‌مند شود.
کلانتری همچنین به وضعیت فعلی ادبیات کشور اشاره کرد و ادامه داد: آثار فاخر ما هنوز در سطح جهانی منتشر می‌شوند و هیچ‌چیز غیرممکن نیست. ما باید چشم‌اندازی داشته باشیم که این رویداد بتواند جهت‌گیری و پیشرفت ادبیات کشور را مشخص کند.
وی افزود: که تغییرات سیاسی تأثیرگذار بوده، اما نباید تحولات ادبی را تنها به مسائل سیاسی تقلیل داد. وی از مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران خواست تا پروژه‌ای را تعریف کند که به بررسی وضعیت فعلی ادبیات کشور و دلایل آن بپردازد تا تصویری دقیق‌تر از شرایط موجود به‌دست آید.
در پایان کلانتری تأکید کرد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از این پس تابع تصمیمات هیئت علمی خواهد بود و ابراز امیدواری کرد که این رویداد با رعایت معیارها و ضوابط پیش برود.
در پایان این نشست اعضای هیئت علمی هفدهمین دوره «جایزه ادبی جلال آل‌احمد» احکام خود را دریافت کردند و از پوستر این دوره از جایزه رونمایی شد.
