باور به نحسی عددی که درست نیست
خبرگزاری مهر، گروه استانها – کوروش دیباج: باور به نحسی عدد ۱۳ از گذشته‌های دور تاکنون در فرهنگ‌های مختلف رواج داشته است. برخی آن را نشانه‌ای از بدشانسی می‌دانند و از آن پرهیز می‌کنند، در حالی که در ایران باستان، این عدد نه‌تنها نحس نبوده، بلکه با مفاهیمی چون تحول و نو شدن پیوند داشته است. اما این تغییر نگاه چگونه رخ داد؟ چه عواملی باعث شد که عدد ۱۳ در برخی فرهنگ‌ها به‌عنوان نمادی از بدشانسی شناخته شود؟
از طرفی سیزدهم فروردین، که در فرهنگ ایرانی به نام «سیزده‌بدر» شناخته می‌شود، در واقع یکی از کهن‌ترین آئین‌های پیوند با طبیعت است. اما در طول زمان، برخی این روز را با خرافه نحسی ۱۳ گره زده‌اند. خبرگزاری مهر در این گزارش، با بررسی ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و روان‌شناختی این باور، نظر کارشناسان و مردم را جویا شده‌ایم تا دریابیم که آیا عدد ۱۳ واقعاً نحس است یا تنها یک خرافه ماندگار در ذهن ما؟
۱۳؛ عددی نحس یا مقدس؟
رضا توکلی، پژوهشگر تاریخ ایران باستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: در تقویم کهن ایرانی، روز سیزدهم هر ماه با نام «تیر» شناخته می‌شد که مرتبط با ایزد باران و باروری بود. به همین دلیل، این روز را خوش‌یمن و نشانه برکت می‌دانستند. همچنین، در آئین زرتشتی عدد ۱۳ مفهومی از گذر و ورود به مرحله جدید داشته است.
او ادامه می‌دهد: سیزده‌بدر، که امروزه به عنوان روز نحسی تلقی می‌شود، در واقع روزی برای جشن گرفتن و بیرون رفتن از خانه به‌منظور احترام به طبیعت بود. اما متأسفانه در دوره‌های بعدی، تحت تأثیر برخی فرهنگ‌های بیگانه، عدد ۱۳ به عنوان عددی نحس معرفی شد.
چرا ۱۳ در برخی فرهنگ‌ها نحس شد؟
در بسیاری از کشورهای غربی، به‌ویژه در اروپا و آمریکا، باور به نحسی عدد ۱۳ بسیار قوی است. در برخی از ساختمان‌ها، طبقه سیزدهم حذف شده و پروازهای هوایی کد ۱۳ ندارند. اما منشأ این باور چیست؟
نادر کیانی، دکترای جامعه‌شناس فرهنگی در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: باور به نحسی عدد ۱۳ تا حد زیادی ریشه در وقایع تاریخی و اسطوره‌ای دارد. برخی معتقدند که این باور از شام آخر مسیح نشأت گرفته، جایی که ۱۳ نفر حضور داشتند و پس از آن، مسیح به صلیب کشیده شد. در اساطیر اسکاندیناوی نیز، خدای شر «لوکی» به عنوان سیزدهمین مهمان در ضیافتی ظاهر شد و باعث مرگ یکی از خدایان محبوب شد. این روایات در طول تاریخ به ترس از عدد ۱۳ دامن زده‌اند.
او اضافه می‌کند: اما این موضوع هیچ مبنای علمی ندارد و بیشتر یک پدیده فرهنگی است که نسل‌به‌نسل منتقل شده است.
دیدگاه روان‌شناسان؛ چرا برخی به خرافات درباره ۱۳ باور دارند؟
خرافات و باورهای عامیانه همیشه بخشی از زندگی بشر بوده‌اند، اما چرا برخی افراد به چنین باورهایی پایبند می‌مانند؟ مریم صالحی، روان‌شناس اجتماعی در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: مغز انسان تمایل دارد بین رویدادها ارتباط ایجاد کند. اگر کسی در روز ۱۳ یک اتفاق ناخوشایند را تجربه کند، ممکن است این عدد را عامل آن بداند، در حالی که واقعیت این است که چنین رویدادهایی در هر روزی ممکن است رخ دهد.
او ادامه می‌دهد: همچنین، ترس از ۱۳ در بسیاری از فیلم‌ها، داستان‌ها و حتی رسانه‌ها تقویت شده است. افراد با دیدن این پیام‌ها، به‌طور ناخودآگاه تحت تأثیر قرار می‌گیرند و این باور را در ذهن خود تثبیت می‌کنند.
مردم چه می‌گویند؟
برای بررسی این موضوع از نگاه عمومی، با چند نفر از شهروندان در خیابان گفت‌وگو کردیم.
محمدرضا، ۴۲ ساله، کارمند: راستش را بخواهید من هیچ‌وقت عدد ۱۳ را دوست نداشتم! همیشه سعی می‌کنم روز سیزدهم ماه کارهای مهم انجام ندهم. شاید خرافه باشد، ولی به هر حال حس خوبی ندارم.
زهرا، ۲۸ ساله، دانشجوی دکتری تاریخ: من اعتقادی به نحسی ۱۳ ندارم. اتفاقاً از نظر علمی هم هیچ مدرکی برای این موضوع وجود ندارد. این فقط یک باور عامیانه است که از نسل‌های قبل به ما رسیده است.
کریم، ۵۵ ساله، راننده تاکسی: ما قدیم این چیزها را از پدربزرگ و مادربزرگ‌ها شنیده‌ایم، ولی واقعاً الان که فکر می‌کنم، هیچ دلیل منطقی برای آن وجود ندارد. به نظر من، ۱۳ مثل هر عدد دیگری است.
سیزده‌بدر؛ فرصتی برای تغییر نگاه‌ها
روز سیزده‌بدر در فرهنگ ایرانی به عنوان «روز طبیعت» شناخته می‌شود. اما هنوز هم برخی افراد، حتی در این روز، به نحسی عدد ۱۳ باور دارند.
فرزاد نیکنام، پژوهشگر فرهنگ ایران به خبرنگار مهر می‌گوید: می‌گوید: در فرهنگ ایران باستان، عدد ۱۳ هیچ‌گاه نحس تلقی نمی‌شد، بلکه نشانه‌ای از تحول و نو شدن بود. جشن سیزده‌بدر که امروز با خرافه نحسی ۱۳ گره خورده، در واقع جشنی برای هماهنگی با طبیعت و گذار به سالی نو بوده است. در بسیاری از کتیبه‌ها و متون قدیمی، اشاره شده که ایرانیان باستان به عدد ۱۳ به عنوان نمادی از قدرت و تغییر نگاه می‌کردند. اما با گذر زمان و تأثیرپذیری از برخی فرهنگ‌های دیگر، این عدد معنا و مفهوم اصلی خود را از دست داد و به غلط، نمادی از بدشانسی معرفی شد.
او ادامه می‌دهد: برای تغییر این باور، مهم‌ترین ابزار آموزش است. مدارس، رسانه‌ها و حتی برنامه‌های فرهنگی می‌توانند نقش مهمی در اصلاح این نگرش داشته باشند. به‌جای ترس از ۱۳، باید درباره تاریخچه واقعی آن صحبت کنیم و مردم را با پیشینه اصیل این عدد در فرهنگ ایرانی آشنا کنیم. این کار نه‌تنها به رفع یک خرافه کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود نسل‌های آینده ارتباط عمیق‌تری با میراث فرهنگی خود داشته باشند.
۱۳ نحس نیست، یک عدد معمولی است
با بررسی‌های انجام‌شده، مشخص شد که باور به نحسی عدد ۱۳ نه‌تنها ریشه‌ای در فرهنگ کهن ایران ندارد، بلکه حاصل تأثیرات تاریخی، اجتماعی و رسانه‌ای است. متخصصان تأکید دارند که شناخت ریشه‌های این باور و ارائه اطلاعات درست می‌تواند به تغییر نگرش‌های غلط کمک کند. شاید زمان آن رسیده باشد که با نگاهی آگاهانه، ۱۳ را نه به عنوان عددی نحس، بلکه به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ خود ببینیم.