امروز میهن ما به «شبستری»ها احتیاج دارد

تهران فرهنگی: آیین نکوداشت «علی‌اشرف مجتهد شبستری»، عصر دوشنبه ۲۴ دی‌ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در آغاز این برنامه، «اکبر ایرانی»، مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، مجتهدی را «سفیر دل‌ها» خواند و گفت: علی‌اشرف مجتهد شبستری رادمرد دیپلماسی و سفیر صلح و دوستی و ایران‌مداری است و در سال‌های سفارت جمهوری اسلامی ایران در جمهوری تاجیکستان با مردم این کشور ارتباط صمیمی داشت و به‌واقع الگوی دیپلماسی فرهنگی بود.

 مظهر انتخابی شایسته

در ادامه «اسماعیل بقایی»، سخنگوی وزارت امور خارجه در سخنانی گفت: مجتهد شبستری برای ما کارگزاران دستگاه دیپلماسی جایگاه پیشکسوت و الگو را دارد. شبستری انسانی سخت‌کوش و خودساخته، دانشی‌مرد، نیکی‌شناس، میهن‌دوستی جهاندیده، نیک‌خو و نیکوخرد است. او سفیری دانا و کاردان و زمان‌شناس است که پایه و اساس احیای پیوندهای الفت و دوستی دیرینه بین ایرانیان و تاجیکان را استوار کرده و توانست رابطه ایران و تاجیکستان را پیوند دهد؛ او به درستی مظهر انتخاب شایسته برای نمایندگی ایران نزد ملتی بود که بخشی از پاره‌تن و هویت تاریخی و تمدنی ایران بزرگ به حساب می‌آمد.

او افزود: ایران نخستین کشوری بود که موجودیت جمهوری تاجیکستان را پذیرفت و شبستری نخستین سفیر ایران در تاجیکستان بود و تبدیل به اولین نماد حلقه وصل و اتصال دو برادر شد. به وجود این فرزانه فاصل، متواضع، خردمند و بردبار افتخار می‌کنیم.

سفیر دائمی ایران در تاجیکستان و تاجیکستان در ایران

غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنانی گفت: در سال‌ها و دهه‌های گذشته شاهد انواع بزرگداشت‌ها بوده‌ایم اما یادم نمی‌آید بزرگداشتی برای یک دیپلمات گرفته‌ باشند. این امر مبارک است و نشان می‌دهد به بلوغی از کارهای خودمان رسیده‌ایم که به اهمیت نقش سفیران و دیپلمات در اداره و اعتلای کشور توجه کرده‌ایم و امیدوارم این آیین‌ آغازی برای تقدیر از دیپلمات‌های موفق باشد.

او با بیان اینکه دیپلماسی ضوابطی دارد و دیپلمات بودن اصولی دارد، توضیح داد: هرکسی در کشوری سفیر عمومی‌است باید خصوصیات کشور مدنظر را هم بشناسد. آقای شبستری اولین سفیر برای تاجیکستان انتخاب شد، دیپلماتی که هوشمندی و مایه فرهنگی داشت و خود را کاملا با کشور تازه تأسیس تطبیق داد، می‌دانست کسی که در تاجیکستان سفیر می‌شود وظایفش با سفیران دیگر کشور ها فرق می‌کند؛ زیرا تاجیکستان پاره تن ماست. زمانی که به این کشور سفر می‌کنیم، احساس غربت نمی‌کنیم زیرا تاریخ درخشان زبان و ادب فارسی و فرهنگ ایرانی ما را چنان پیوند داده داده که چیزی نمی‌تواند ما را جدا کند. شبستری با چنین باور، درک و بینشی کار خود را در این کشور آغاز کرد.

حدادعادل با اشاره به سابقه ۳۳ ساله آشنایی‌اش با شبستری گفت: هنگام استقلال تاجیکستان، به دعوت او همراه هیأتی به این کشور رفتیم، می‌توانم بگویم از روزی که خشت اول روابط گذاشته شد، شاهد فعالیت‌ها، بینش درست و سودمند او در این کشور بودم. 

او یادآور شد: در سال‌های نخست استقلال تاجیکستان شور و شوقی که در ایرانیان و تاجیکان بود، وصف‌ناپذیر است. ما آن زمان شهرهای آسیای میانه را در متون کهن می‌شناختیم، این شهرها قبل فروپاشی تاریخ اساطیری برای ما داشت  و آن زمان مفهوم اساطیری، ماهیت جغرافیایی و عینی پیدا کرده بود که باورمان نمی‌شد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: دلبستگی‌ای که شبستری به تاجیکستان و اعتقادی که به تحکیم روابط دو کشور داشت، تابع قوانین اداری نبود. از روزی که تاجیکستان برگشت و بازنشسته شد، یک دم ندیدم  از اندیشه تاجیکستان فارغ باشد. او اکنون رئیس انجمن دوستی ایران و تاجیکستان است؛ انجمن کانونی است که تاجیکستان و ایران است. مجتهد شبستری فراتر از این که سفیر است، سفیر دائمی ایران در تاجیکستان و تاجیکستان در ایران است. 

حداد عادل در پایان توصیه کرد: اگر می‌خواهند سفیر انتخاب کنند، باید کسی باشد که شاهد درایت و دانش و توجه به فرهنگ کشور متوقف‌فیه باشیم.

اشتفان پریزنر، هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، هم او را شخصیتی کاریزماتیک خواند و گفت: رفتار، منش و حرفه‌ای بودن شبستری واقعا حیرت‌انگیز است و رفتار، وقار و درایت و خردمندی، همدلی و تعهد بی‌دریغش، او را از دیگران متمایز می‌کند.

سفیری شبستری خاتمه یافته اما به نقطه نرسیده

فرزانه خجندی، شاعر تاجیکستان در این مراسم شعری در بزرگداشت شبستری خواند و گفت: سفیری شبستری با آنکه گویا رسماً خاتمه یافته، اصلا و هرگز به نقطه نیامده است. سفیری استاد مُهر سرنوشت و رسالت ازلی‌اش بود؛ سفیری که زبان‌ها را به زبان‌ها، فرهنگ را به فرهنگ، تمدن را به تمدن‌ها و اندیشه را به اندیشه و جان‌ها به جان پیوست می‌داد.

او افزود: برای اهالی تاجیکستان، بودن شبستری جایزه بزرگ است که امروزه قیمت این جایزه برای ما بیش از پیش است. شبستری، مردم تاجیکستان را چون خویش خود پذیرفته بود، حتی در آن سال‌های جنگِ شهروندی درِ خانه همگان بسته بود، درِ خانه استاد چون دری محبت برای روشنفکران و اهالی جان و محبت باز بود. برای استاد کبیر و صغیر و ناشناس و آشنا وجود ندارد.

اصغر دادبه، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه  در سخنانی گفت: دوران جدایی ما با تاجیکان و پیوند دوباره ما، با خطرهای بسیاری همراه است که دشمنان و دوستان نادان بر این آتش خطر دامن زده و می‌زنند؛ البته در این پیوند دوباره طالع ما را مدد کرد و مردی برای استمرار آن رفت اما ماندن پیوند مهم است.

او خاطرنشان کرد: در آن روزگار بی‌کفایتی، نامردی و منفعت‌طلبی باعث شده بود ما با تاجیکان به ظاهر جدا شویم، این جدایی ظاهری بود و به باطن هرگز جدا نشدیم؛ در آن دوران رودکی در تاجیکستان نشسته بود و به فردوسی و حافظ پیام می‌داد. پیام دادن و پیام گرفتن‌ها عامل پیوند همیشگی ما بوده و هست. ادبیات و شعر عامل پیوند واقعی ماست اما اکنون دشمنان قسم خورده ما با امکانات زیادی که دارند، متوجه این نکته هستند. بیگانه کردن فرزندان ما با رودکی و سعدی و حافظ از کارهای دشمنان است، زمانی که فرزندان ملت با این بزرگان بیگانه باشند، ارزشش را چگونه بفهمند. هر فعالیتی که جوانان را با متون ادب جدا کند، خیانت است و اینکه کتاب فارسی را از متون ادب، جارو کنیم خیانت است. آقای حدادعادل به دوران معاون خود در وزارتخانه آموزش و پرورش کردند که کار تدوین کتاب‌های درسی را برعهده داشت، آقای حداد عادل کتاب‌ها را به آن دوره برگردانید، مگر آن دوره را قبول ندارید؟!

دادبه با اشاره به حذف زبان فارسی از کنکور دروس عمومی، خطاب به غلامعلی حدادعادل که از مراسم بیرون رفته بود، گفت: به گوش آقای حدادعادل برسانید، تا کسانی که زبان فارسی را حذف کردند، بگویند بنشینند سر جایشان!

او همچنین خطاب به حجابی کرلانگیچ، سفیر ترکیه در ایران گفت: آقای سفیر ترکیه! شما را به خوبی می‌شناسم، شما ادب فارسی را خیلی خوب می‌شناسی، سیاست را رها کن و نگذار این زبان که زمانی زبان شما هم بوده از بین برود.

دادبه افزود: طالع ما بود که شبستری سفیر ایران در تاجیکستان شد، جزئیات کارهایی که کرده‌اند، در کتابی که درباره زندگی او نوشته شده، آمد است اما باید بدانیم، اگر صاحب قدرت نظامی باشیم اما درایت نداشته باشیم، قدرت هدر می‌رود.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: میهن به مثابه معشوق است؛ اگر میهن را به مثابه مِلک بگیریم، مصیبت پیش می‌آید اما اگر میهن را به مثابه معشوق بدانیم، غیرت می‌آورد. امروز میهن ما به شبستری‌ها نیاز دارد. در جهانی که زندگی می‌کنیم جایی که نامش را جهان سوم، گذاشته‌اند اقلیتی کمرش برای حفظ و نگهداری فرهنگ شکسته‌ است، باید کمر همت بست و شبستری‌وار در حوزه‌ای که هستیم، عمل کنیم. به قول حافظ «فراز و شیب بیابان عشق، دامِ بلاست/کجاست شیردلی کز بلا نپرهیزد»

نسرین مصفا، استاد دانشگاه هم در سخنانی، مجتهد شبستری را مصداق کسی دانست که به صلح درونی رسیده است.

نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران در پیام ویدیویی به نقش میانجیگری مجتهدی شبستری در جنگ‌های داخلی در ابتدای استقلال تاجیکستان پرداخت.

محمدجعفر یاحقی، شاهنامه‌پژوه و نویسنده و استاد دانشگاه در سخنانی گفت: سیاست خشن و ناخواستنی است اما زمانی که در لابه‌لای فرهنگ پیچیده شود، نرم می‌شود کاری که شبستری کرد. او قبل از اینکه به کار سیاسی بپردازد، به کار فرهنگی پرداخت. متأسفانه ما تاجیکستان را خوب نمی‌شناسیم و اگر تصویری از این کشور داریم مدیون شبستری هستیم. درد دارد که پاره‌ تن خود را نادیده انگاشته‌ایم و وقت آن است که در تکمیل مسیری که آقای شبستری روی ما گشود، قدم بگذاریم.

او افزود: آقای شبستری بذر مِهر تاجیکان در دل ما و بذر مهر ما را در دل تاجیکان کاشت، او بیش از سفیر تاجیکستان به معرفی تاجیکستان پرداخت. او مهر دوجانبه برقرار کرد که چیز کمی نیست. این نرمش و لطافت در این مهر توانست، ما را نزدیک کنید. مهر و مدارا خصیصه اندیشه شبستری بود.

 یاحقی خاطرنشان کرد: شبستری در دوران سختی، سفیر بود. ایشان جنگ شهروندی را در تاجیکستان مدیریت کرد و با موفقان و مخالفان مدارا کرد و نقش او در مصالحه سیاسی در تاجیکستان بی‌بدیل و فراموش‌ نشدنی است.

او سپس گفت: چتر فرهنگی‌ای که آقای شبستری گشود و ایجاد مهر متقابل بین ایران و تاجیکستان، جاذبه درخشانی بود که متأسفانه نپایید و سیاست‌های نادرست به قدمی که ایشان برداشته بود، لطمه زد و فکر می‌کنم اگر کسانی که بعد از شبستری آمدند، راه او را ادامه می‌دادند جایگاه فرهنگی ما در این کشور چیز دیگری بود. این منطقه پاره تن ماست که به قول تاجیکان با تبر جدا شدیم باید با مدارا و محبت، ترمیم کنیم.

یاحقی در پایان گفت: بعد از رودکی نام شبستری در میان تاجیکان شناخته‌شده است و محبت بسیاری میان نسل‌ها دارد که چنین توفیقی معمولا برای هرکسی حاصل نمی‌شود.

آخرین سخنران، علی‌اشرف مجتهد شبستری بود که از مسئولان خواست کاری کنند تا زمینه‌ها را فراهم کنند که جوانان از ایران نروند. سرمایه‌های ما نفت و گاز نیست، همین جوانان و نخبگان هستند. ایران را فراموش نکنیم.

در پایان مراسم، از ارج‌نامه دوجلدی او به کوشش جواد رسولی رونمایی شد.

انتهای پیام