فرهنگ سرچشمه هویت و پایه وجودی ماست
به گزارش خبرنگار مهر، نشست رسانه‌ای بزرگداشت نظامی حکیم صبح روز یکشنبه ۱۲ اسفند با حضور محمود شالویی، کاوه خورابه، اردشیر صالح‌پور و کاظم نظری در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.
اردشیر صالح پور در این‌نشست گفت: خوشحالیم در این فرصت ارزشمند، با نام حکیم نظامی، یکی از برجسته‌ترین قله‌های ادب و فرهنگ ایران _که شاید بتوان گفت یکی از قله‌های در مه است_ و همچنان در برخی جنبه‌ها ناشناخته باقی مانده باشد، چهارمین دوره شناخت و بزرگداشت این حکیم فرزانه را گرامی می‌داریم. هدف ما این است که در جامعه ایرانی، در سپهر فرهنگی کشورمان، و حتی در سطح جهانی او را بیش از پیش معرفی کنیم.
وی افزود: زمانی که از فرهنگ سخن می‌گوئیم، فوراً باید به دو عنصر مهم استناد کنیم: ریشه و چشمه. فرهنگ، ریشه است؛ یعنی سرچشمه هویت، اصل و پایه وجودی ما که سرآغاز رشد و تعالی‌مان محسوب می‌شود. انسان تنها زمانی به کمال می‌رسد که از یک دیدگاه یا منبع فرهنگی غنا یافته باشد. از سوی دیگر، فرهنگ همچون چشمه است؛ چشمه‌ای زاینده، پویا و همواره جاری. این دو عنصر ریشه و چشمه با هم ماهیت واقعی فرهنگ را شکل می‌دهند. بنابراین، فرهنگ بنیاد هستی‌شناسیِ یک ملت، قوم یا کشور است. علاوه بر این، زمانی که درباره فرهنگ صحبت می‌کنیم، بلافاصله باید بحث تمدن را نیز به میان بیاوریم. تمدن چیزی فراتر از مدنیت و شهرنشینی است؛ چراکه در دل خود ابعاد عمیق فرهنگی را نمایان می‌سازد.
این‌پژوهشگر فرهنگ و هنر در ادامه گفت: همچنین برای شناخت تمدن یک ملت، نمی‌توان از مفاخر و مشاهیر آن ملت غافل شد. در حوزه ادب فارسی، لازم است به دو قله بلند اشاره کنیم؛ نخست حکیم فردوسی، خالق شاهنامه، که با این اثر گران‌سنگ خود حماسه ایران را به اوج عزت، بالندگی و توانمندی هدایت کرد. وقتی به آثار فردوسی نگاه می‌کنیم، بلافاصله فضایی از حماسه و رزم در ذهن ما تداعی می‌شود. اما در کنار این قله بلند، قله دیگری نیز وجود دارد؛ حکیم نظامی گنجوی با منظومهٔ ارزشمند خمسهٔ خود که به‌نوعی “پنج گنج” است. در حوزه ادبیات بزمی، این اثر برجسته بدون شک جایگاهی ویژه دارد. در سال‌های اخیر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، به‌ویژه در شورای علمی، با سرعت و انرژی مضاعف بر ضرورت پاسداشت فرهنگ، ادب و علم تأکید داشته است.
صالح‌پور ادامه داد: وقتی از فرهنگ سخن به میان می‌آید، باید بلافاصله از عنصری مرتبط به نام هنر نیز یاد کنیم. هنر را می‌توان وجه زیباشناسانه فرهنگ دانست. بنابراین، تلاش شده آثار ادبی ما امروز با رویکردی هنری بیشتر معرفی شوند. برای نمونه، شاهنامه فردوسی یا خمسه نظامی نه‌تنها به‌عنوان آثاری صرفاً ادبی شناخته می‌شوند، بلکه دستاوردها و ارزش‌های افزوده‌ای را نیز به همراه داشته‌اند. خمسه نظامی تأثیرات گسترده‌ای بر حوزه‌های مختلف از جمله روایت‌گری و هنر نگارگری داشته است. در نگارگری ایرانی، چه در خیالی‌نگاری و چه در کاشی‌کاری، تصاویر برگرفته از اشعار لیلی و مجنون یا خسرو و شیرین و آثار حکیم نظامی به‌وضوح دیده می‌شود.
وی افزود: دستاوردها و تأثیرات آثار ادبی نظامی گنجوی به شکل‌های گوناگونی در فرهنگ و هنر ایرانی تجلی یافته‌اند. این تأثیر نه تنها در ادبیات و شعر، بلکه در هنرهای دیگر مانند فرش‌های دست‌بافت ایرانی و موسیقی نیز دیده می‌شود. برای نمونه، در موسیقی ایرانی مقام‌هایی با نام‌هایی چون «خسرو و شیرین» یا «لیلی و مجنون‌خوانی» وجود دارند که یادآور این آثار ماندگارند. این مقام‌ها در دستگاه‌های موسیقی ایرانی و نیز در مقامات نوازی سنتی، نوعی پاسداشت فرهنگی حکیم نظامی هستند. در همایش‌هایی که به بزرگداشت نظامی اختصاص یافته‌اند، تلاش شده تا جنبه‌های هنری آثار او نیز برجسته شوند. به عنوان نمونه، در کنار موسیقی، مقام «خسرو و شیرین» در کرنا نوازی بخارایی اجرا شده یا حکایات و روایات پنج گنج او از طریق نقل، سخنوری، و اجرای موسیقی توسط هنرمندانی مانند رسول نجفیان بازگو می‌شوند. ایشان با هنری ظریف و آمیخته به خلاقیت، پنج گنج نظامی را در پنج روایت هنری ارائه کرده است. همچنین باید به لیلی و مجنون خوانی و آثاری اشاره کرد که در موسیقی نواحی لرستان و بختیاری وجود دارند و حکایت از پیوند عمیق این آثار با فرهنگ عشایری دارند، فرهنگی که حتی در سیاه‌چادرهای عشایر نمود پیدا کرده است. این گستردگی تأثیر بیانگر ویژگی منحصر به فرد نظامی است. همان‌طور که فردوسی با شاهنامه خود توانست در تمامی سطوح ذهن و فرهنگ ایرانی نفوذ کند، نظامی نیز از طریق آثارش در تقویت هویت فرهنگی ملی ما نقش اساسی ایفا کرده است. هنر او نشان می‌دهد چگونه یک اثر ادبی می‌تواند پلی میان فرهنگ‌های خُرد و هویت ملی باشد و ریشه‌های فرهنگی ما را عمیق‌تر تثبیت کند.
نویسنده کتاب «هفت‌کافه بین‌راهی» در ادامه گفت: در سال آینده تلاش‌ها و پژوهش‌های ما بر آن خواهد بود که دستاوردهای ادبی حکیم نظامی، که زمینه‌ساز گسترش گونه‌ها و ژانرهای هنری شده، به شکلی پایدار در فرهنگ شهری تداوم یابد. باور ما بر این است که فرهنگ پدیده‌ای مردمی است و باید توسط مردم، برای مردم و در میان مردم رشد کند. از آنجا که آثار ادبی ما ریشه در احساس عمیق ادیبان، شاعران، حکیمان و فرزانگان فرهنگ فارسی دارد، این آثار همچون آیینه‌ای تمام‌نما، بازتابی از فرهنگ ایرانی هستند. حقیقت هستی‌شناسی جهان ایرانی را نیز باید در ادبیات آن جست. برای شناخت واقعی ایران، شناختن فردوسی، نظامی، مولانا، حافظ و سعدی امری ضروری است. این بزرگان نه تنها به ادبیات بلکه به هویت ما غنا بخشیده‌اند. از عرفان مولانا و رندی حافظ گرفته تا حکمت سخن سعدی، همگی جزئی از میراث فرهنگی ما هستند. همچنین شاعران دیگری همچون سنایی و جامی همراه با شاعران معاصر، بخشی از هویت ما را تشکیل می‌دهند که می‌تواند هستی‌شناسیِ فرهنگی ایران را در جهان نمایان سازد.
صالح پور در پایان گفت: خوشحالیم که این رویکرد در چهارمین دوره خود با استقبال بیشتری همراه شده است. همان‌طور که آقای شالویی اشاره کرد، حکیم نظامی تنها متعلق به ایران نیست، بلکه میراثی جهانی است. باید تلاش کنیم آثار ارزشمند او، که سرشار از زیبایی و ظرافت‌های عاشقانه و هنری است، الهام‌بخش دستاوردهایی در زمینه هنرهای دراماتیک مانند سینما، تئاتر و هنرهای آئینی و میدانی باشد.
در ادامه هم کاظم نظری از دانشگاه سوره به همکاری دانشکده‌های هنر دانشگاه‌های بزرگ در این پروژه و نام بردن از هنرمندان، تجسمی، و هنرهای نمایشی در سه پنل طراحی شده پرداخت.
نظری همچنین توضیحاتی درباره نمایشگاه دانشگاه سوره با آثاری از با ۳۴ استاد دانشگاه ارائه کرد و مدیر گروه صنایع دستی سوره درباره نمایشگاه در این گالری توضیحاتی داد.