سینمای کوتاه و چالش درام‌های ناتمام؛ «فیلم‌کوتاه» را شلوغ نکنیم!
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی انجمن سینمای جوانان ایران، بیست‌وششمین جلسه از نهمین فصل پاتوق فیلم‌کوتاه، روز یکشنبه ۳۰ دی با نمایش ۴ فیلم‌کوتاه در پردیس سینمایی بهمن برگزار شد.
در این جلسه که به همت انجمن سینمای جوانان ایران برگزار شد، فیلم‌های کوتاه «خوانا بنویسید» به کارگردانی مرتضی علیزاده، «مرزها نمی‌میرند» به کارگردانی حمیدرضا ارجمندی، «پروانه» به کارگردانی رضا زیدی، «مرحومه» به کارگردانی مهدی ایل بیگی روی پرده رفت و در ادامه امیررضا نوری‌پرتو مدرس دانشگاه، فیلمنامهنویس و پژوهشگر همراه با محمد صابری به‌عنوان مجری‌کارشناس برنامه با کارگردانان این آثار به گفتگو نشستند.
از چالش‌های پلان-سکانس تا بازآفرینی روایت با کات
مهدی ایل‌بیگی کارگردان فیلم کوتاه «مرحومه» که هم اکنون فیلمبردار فیلم‌های بلند سینمایی است درباره تجربه ساخت این فیلم کوتاه گفت: این فیلم کوتاه، سومین فیلمی است که ساخته‌ام. سال‌های زیادی را به فعالیت در حوزه فیلمبرداری سینما سپری کرده‌ام، اما همیشه علاقه اصلی‌ام ساخت فیلم بود. با همین انگیزه تصمیم گرفتم دوباره به عرصه فیلمسازی بازگردم. در این مسیر، فیلمنامه‌های زیادی خواندم، اما هیچ‌کدام آن‌طور که باید، نظر مرا جلب نمی‌کردند. تا اینکه دو سال پیش، مهدی برزکی این فیلمنامه را برایم فرستاد. در ابتدا قرار بود خودش کارگردانی این اثر را بر عهده بگیرد، اما طی صحبت‌هایی که با او داشتم قرار بر این شد این فیلم را. به‌صورت پلان-سکانس بسازم. نسخه اولیه این فیلم نیز یک پلان-سکانس به مدت ۱۷ دقیقه بود.
امیررضا نوری پرتو منتقد این جلسه با اشاره به توانایی ایل‌بیگی در فیلمبرداری و ساخت فیلم اظهار کرد: به نظرم فیلم «مرحومه» از جنبه‌های مختلف شباهت‌هایی با نمونه‌های تیپیکال و استاندارد فیلم کوتاه دهه اخیر دارد. چه از نظر داستانی و جهان فیلم و چه از نظر فرم و سبک، این شباهت‌ها قابل‌مشاهده است. البته، این شباهت به معنای تقلید نیست، بلکه می‌توان آن را به‌عنوان رویکردی سبک‌شناختی دانست که در هر دوره‌ای از تاریخ سینما دیده می‌شود. تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در سینما، چه در ایران و چه در جهان، امری طبیعی است و بخشی از این شباهت‌ها می‌تواند حاصل ناخودآگاه نویسنده یا فیلمساز باشد که تحت تأثیر فیلم‌های روز و آثار سینمای ایران و جهان قرار گرفته است.
ایل بیگی در این باره توضیح داد: این فیلم را سکانس-پلان ساختم و پس از مدتی تصمیم گرفتم از جامپ‌کات استفاده کنم و برخی صحنه‌ها را تقطیع کنم. البته من خودم موافق سکانس-پلان نبودم و همین باعث شد فیلم بعدی که در حال ساخت آن هستم بدون دیالوگ و در فضایی متفاوت باشد. اما تجربه ساخت این فیلم به من نشان داد که سینما نیازمند نوآوری و جسارت است.
نوری پرتو با اشاره به نبود درام در این داستان تاکید کرد: این اشکال تقریباً در تمام فیلم‌های این مجموعه دیده می‌شود؛ زیرا شخصیت محوری مشخصی وجود ندارد که بتواند درام را در این بازه زمانی کوتاه پیش ببرد. نتیجه این است که بار داستان میان چندین شخصیت تقسیم می‌شود و هیچ‌کدام به‌تنهایی قدرت پیشبرد درام را ندارند.
اهمیت درام انسانی در مدیوم فیلم‌کوتاه
در ادامه جلسه هاشم مسعودی یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «خوانا بنویسید» به نمایندگی از مرتضی علیزاده کارگردان فیلم که امکان همراهی نداشت روی صحنه آمد و درباره تجربه ساخت این فیلم گفت: من و مرتضی حدود ۱۶-۱۷ سال است که با هم دوست هستیم و در این مدت همکاری‌های زیادی داشتیم. ما دو پروژه مشترک را با هم کارگردانی کردیم. اسم فیلم از عبارتی گرفته شده که در گذشته روی پاکت‌های نامه نوشته می‌شد: «خوانا بنویسید». این عبارت اهمیت خوانایی نامه‌ها را نشان می‌داد تا در مسیر رسیدن به مقصد، مشکلی ایجاد نشود.
امیررضا نوری پرتو تصریح کرد: فیلم حاضر مشق مناسبی برای آقای علیزاده بوده که قصد ورود به سینمای حرفهای را داشته‌اند. فیلم از نظر ریتم، اثری منسجم و سرزنده است. ریتم آن بخشی به دلیل تعلیقی است که در فیلمنامه ایجاد شده و بخشی نیز به اجرای کارگردانی چشمگیر آن بازمی‌گردد. اما واقعیت این است که در این اثر نیز با پدیده‌ای مواجه هستیم که می‌توان آن را مجموعه‌ای از داده‌ها و اطلاعات ذخیره‌شده در پیش‌داستان (بک‌استوری) فیلم دانست. به‌عنوان فیلمنامهنویس، وظیفه ما این است که این داده‌ها را به‌موقع استخراج کرده و در مقاطع مناسب از روایت، آن‌ها را خرج کنیم.
وی ادامه داد: در این فیلم، حجم داده‌های موجود بر خود قصه اصلی فیلم غلبه کرده است. البته چیدمان این حجم از شخصیت‌ها در میزانس‌هایی شلوغ و پرازدحام، به‌ویژه در مدیوم فیلم کوتاه، بسیار دشوار است. با این وجود، سینما مدیومی بی‌رحم است و نیازمند دقت و تمرکز بالاست. امروزه مخاطبان سینما به‌شدت در معرض بمباران اطلاعاتی هستند. این امر باعث شده که در مدیوم فیلم کوتاه، تمرکز تماشاگر بیشتر بر روابط دراماتیک و پیشرفت داستان در قالبی مختصر و مؤثر باشد. در چنین قالبی، برای رسیدن به یک نقطه اوج و تکامل، روایت باید به طور هوشمندانه طراحی شود. کشمکش‌های موجود در فیلم نیز باید به‌گونه‌ای باشند که بیننده را درگیر کرده و به پیشبرد درام کمک کنند.
امیررضا نوری پرتو در مورد ساختار دراماتیک اثر عنوان کرد: ما در این فیلم یک منحنی دگردیسی و تغییر شخصیت (آرک شخصیتی) را می‌بینیم. نکته‌ای که به نظرم جای کار بیشتری داشت، روابط میان کاراکترهاست. منظور از درام همان بار نمایشی و تأثیر عاطفی بود که می‌توانست عمیق‌تر باشد. اما زمانی که روایت به سمت معمایی شدن می‌رود و تمرکز بر این است که چه کسی نقش اصلی در وقایع دارد، آن تحولات شخصیتی به لایه‌های زیرین رانده می‌شود. در فیلم کوتاه، فرصت پرداخت به این لایه‌ها کمتر است و همین موضوع باعث می‌شود که اعوجاجات شخصیتی کاراکترها به اندازه کافی برجسته نشود.
تلنگر به جای تحول در فیلم کوتاه!
در ادامه امیررضا نوری پرتو درباره فیلم کوتاه «پروانه» که کارگردانش در نشست حضور نداشت، بیان کرد: فیلم «پروانه» روایتی است از تحقیر؛ تحقیر زنی که تلاش دارد پوسته سنت‌ها را بشکافد و در سطح جامعه کنشگرتر ظاهر شود. در این فیلم، میزانسن نه به معنای فنی و کارگردانی آن، بلکه به‌عنوان بخشی از روایت، تحقیر زنی را نشان می‌دهد که با چالش‌های متعددی مواجه است. فیلم‌کوتاه معمولاً فرصت کافی برای طراحی مسیر تحول شخصیت‌ها ندارد، اما می‌تواند با ایجاد یک تلنگر، نقطه عطفی در داستان شکل دهد. «پروانه» تلاش دارد تصویری از موقعیت زنی ارائه دهد که در برابر رفتارهای تحقیرآمیز مقاومت می‌کند. این موضوع، هرچند در دنیای امروز اهمیت بسیاری دارد، اما نحوه روایت و پرداخت داستان می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
این منتقد درباره فیلم‌کوتاه «مرزها نمی‌میرند» نیز که کارگردان آن هم در پاتوق غایب بود، بیان کرد: «مرزها نمی‌میرند» موقعیت دراماتیک خوبی دارد، اما همچنان نیازمند پرداخت دقیق‌تر است. فیلم با اتکا به کلیشه‌های ضد جنگ و تکرار المان‌هایی که بارها در آثار مشابه دیده شده‌اند، از پتانسیل کامل خود استفاده نمی‌کند. باوجود این، تم‌های رهایی و آزادی در اثر حضور دارند، اما پرداخت آن‌ها به سطح مطلوب نمی‌رسد و نیازمند پرداختی خلاقانه‌تر و به‌روزتر است تا بتواند میان احساسات انسانی و پیام ضد جنگ خود، تعادلی بهتر برقرار کند.
